အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္မ်ား၏ ဆုံး႐ႈံးေနေသာ တုိင္းရင္းသား အခြင့္အေရးမ်ား၊ လူ႔အခြင့္အေရးမ်ားကုိ ကာကြယ္ေစာင့္ေ႐ွာက္ ေပးပါရန္ ပန္ၾကားတင္ျပခ်က္

ျပည္ေထာင္စုသမၼတ ျမန္မာႏိုင္ငံေတာ္ သမၼတႀကီးႏွင့္တကြ ျပည္သူ႔လႊတ္ေတာ္ ဥကၠဌႏွင့္ အမ်ဳိးသားလႊတ္ေတာ္ ဥကၠဌတုိ႔ ထံ တင္ျပေသာ ျမန္မာႏြယ္ဖြားတုိင္းရင္းသား အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္မ်ား၏ ဆုံး႐ႈံးေနေသာ တုိင္းရင္းသား အခြင့္အေရးမ်ား၊ လူ႔အခြင့္အေရးမ်ားကုိ ကာကြယ္ေစာင့္ေ႐ွာက္ ေပးပါရန္ ပန္ၾကားတင္ျပခ်က္။

ဦးခင္ေမာင္ခ်ဳိ (တရားလႊတ္ေတာ္ေ႔႐ွေန) တင္ျပသည္။

၂၀၁၂-ခုႏွစ္၊ ၾသဂုတ္လ(၁၅)ရက္

* * * * * *

သုိ႔

          (၁)     ဦးသိန္းစိန္

                   သမၼတႀကီး

                   ျပည္ေထာင္စုသမၼတျမန္မာႏိုင္ငံေတာ္အစုိးရအဖြဲ႕

          (၂)     သူရဦးေရႊမန္း

                   ဥကၠဌ

                   ျပည္သူ႔လႊတ္ေတာ္၊ ေနျပည္ေတာ္။

          (၃)     ဦးခင္ေအာင္ျမင့္

                   ဥကၠဌ

                   အမ်ဳိးသားလႊတ္ေတာ္၊ ေနျပည္ေတာ္။

ရက္စြဲ ။ ၂၀၁၂-ခုႏွစ္၊ ၾသဂုတ္လ (၁၅)ရက္။

အေၾကာင္းအရာ  ။     ။ ျမန္မာႏြယ္ဖြားတုိင္းရင္းသား အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္မ်ား၏ ဆုံး႐ႈံးေနေသာတုိင္းရင္းသားအား အခြင့္ အေရးမ်ား၊ လူ႔အခြင့္အေရးမ်ားကုိ ကာကြယ္ေစာင့္ေ႐ွာက္ေပးပါရန္ ပန္ၾကားတင္ျပျခင္း။

ႏိုင္ငံေတာ္သမၼတႀကီႏွင့္တကြ ျပည္သူ႔လႊတ္ေတာ္ဥကၠဌႀကီးႏွင့္ အမ်ဳိးသားလႊတ္ေတာ္ဥကၠဌႀကီးခင္ဗ်ား -

အထက္အေၾကာင္းအရာပါကိစၥႏွင့္ စပ္လ်ဥ္း​၍ ကၽြန္ေတာ္ဦးခင္ေမာင္ခ်ဳိ (တရားလႊတ္ေတာ္ေ႔႐ွေန) မွ ေအာက္ပါအတိုင္း ႐ုိးသားစြာ အႀကံျပဳတင္ျပအပ္ပါသည္။

၁။ ျပည္ေထာင္စုသမၼတျမန္မာႏိုင္ငံေတာ္ႀကီးတြင္ လြန္ခဲ့ေသာ ႏွစ္ေပါင္း ၁၀၀၀ ေက်ာ္က စတင္တည္႐ွိခဲ့ေသာ ျမန္မာႏြယ္ ဖြား တုိင္းရင္းသား အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္မ်ား၏ ဆုံး႐ႈံးေနေသာ တုိင္းရင္းသားအခြင့္အေရးမ်ား၊ လူ႔အခြင့္အေရးမ်ားႏွင့္ စပ္ လ်ဥ္းၿပီး ႏိုင္ငံေတာ္အႀကီးအကဲမ်ားအား ယုံၾကည္အားထား၍ တင္ျပျခင္းျဖစ္ပါသည္။ အနႏၲသူရိယအမတ္ႀကီး၏ မ်က္ေျဖ လကၤာကုိ ဖတ္႐ႈရသကဲ့သုိ႔ သေဘာပိုက္ကာ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔၏ တုိင္းရင္းသားအခြင့္အေရးမ်ား၊ လူ႔အခြင့္အေရးမ်ားကုိ ကာကြယ္ ေစာင့္ေ႐ွာက္ေပးပါရန္ ေမတၱာရပ္ခံ ပန္ၾကားအပ္ပါသည္။ (မွတ္စု ၁ မွ ၂၅ အထိ ႐ႈပါ။)

၂။ ထုိေခတ္ထုိအခါမ်ားက ေ႐ွးျမန္မာႏြယ္ဖြား တုိင္းရင္းသားအစၥလာမ္ဘာသာ၀င္မ်ားသည္ ျမန္မာဘုရင္မ်ားထံ သစၥာခံ၍ စစ္ဗုိလ္၊ စစ္မွဴး၊ ေသြးေသာက္ႀကီး၊ နာခံစစ္သား၊ ကုိယ္ရံေတာ္၊ စသည့္ ရာထူးရာခံအမ်ဳိးမ်ဳိးျဖင့္ အသက္စြန္႔ကာ က်ရာ ႏိုင္ငံတာ၀န္မ်ားကုိ ရြပ္ရြပ္ခၽြံခၽြံ၊ စြမ္းစြမ္းတမံ ထမ္းေဆာင္ခဲ့ၾကသျဖင့္ အမ်ဳိးသားအာဇာနည္ေခါင္းေဆာင္ႀကီး ဦးရာဇတ္ အမိန္႔႐ွိခဲ့ဖူးသကဲ့သုိ႔ စစ္သားမ်ဳိးမ်ားျဖစ္ခဲ့ၾကပါသည္။ (မွတ္စု - ၅၄ ႐ႈပါ။)

၃။ ထုိစဥ္က အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္ တုိင္းရင္းသားမ်ားအနက္ ျမန္မာစာေပ၊ ဂႏၲ၀င္၊ ပါဠိ၊ ရာဇ၀င္၊ ဇာတ္ႀကီးဆယ္ဘြဲ႕၊ သဒၵါ၊ သၿဂိဳဟ္၊ ဆန္း၊ အလကၤာ၊ အဘိဓါန္၊ ဧခ်င္း၊ ရတု၊ ကဗ်ာလကၤာ၊ ပ်ဳိ႕၊ အတတ္မ်ားကုိ ကၽြမ္းက်င္တတ္ေျမာက္ၾကသူမ်ား ေပၚထြန္းခဲ့ရာ ျမန္မာစာေပသမုိင္းတြင္ အေစာဆုံးေသာ ႏိုင္ငံျခားခရီးသြားမွတ္တမ္းအျဖစ္ အသိအမွတ္ျပဳခံရသည့္ စာဆုိ ေတာ္ ေ႐ႊေတာင္သာဂသူဦးႏု၏ ဗဒုံမင္းတရားႀကီးထံတင္ဆက္ေသာ ဘဂၤလားသြားမွတ္တမ္း လကၤာ (၅၅) ပုိဒ္သည္ အထင္အ႐ွားျဖစ္ၿပီး အျခားစာဆုိေတာ္ အေက်ာ္အေမာ္မ်ား အမ်ားအျပားလည္း ေပၚထြန္းခဲ့ပါသည္။ စာေပတြင္သာမက ျမန္မာ့ယဥ္ေက်းမႈ အ၀တ္တန္ဆာမ်ားျဖစ္ေသာ ေမာက္တုိေ႐ႊပိန္း၊ မ်ဥ္းတုိသကၠလပ္စိမ္း၊ သကၠလပ္ျပာ၊ မ်ဥ္း႐ွည္ သကၠ လပ္နီ စသည္တုိ႔ကုိ ၀တ္စားဆင္ယင္၍ ဂုဏ္ယူ၀င့္ၾကြားစြာ ျမန္မာ့ယဥ္ေက်းမႈကုိ အျပည့္အ၀ လက္ခံက်င့္သုံးခ့ဲၾက ပါ သည္။ ျမန္မာဘုရင္မ်ားကလည္း ရာထူး၊ ရာခံ၊ ဘြဲ႕၊ ၿမိဳ႕စား၊ နယ္စား၊ အပိုင္စားမ်ားအမ်ဳိးမ်ဳိးကုိ ေက်ာသားရင္သား မခြဲ ျခားဘဲ ခ်ီးျမႇင့္ေျမႇာက္စားခဲ့ပါသည္။ (မွတ္စု - ၂၁၊ ၂၂၊ ၂၆ မွ ၃၀ အထိ ႐ႈပါ။)

၄။ ကုန္းေဘာင္ေခတ္က ပဥၥမသဂၤါယနာတင္ မင္းတုန္းမင္းတရားႀကီးသည္ မိမိ၏ႏိုင္ငံသား အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္မ်ား အတြက္ စတုဒီသာတည္းခုိႏိုင္ရန္ ေဆာ္ဒီအာေရးဗီးယားႏိုင္ငံ၊ မကၠာဟ္ၿမိဳ႕တြင္ ျမန္မာ့ဦးစြန္း ေဒါင္းတံဆိပ္ခတ္ႏွိပ္ထား ေသာ ကုသုိလ္ေတာ္ဇရပ္ႀကီးတစ္ေဆာင္ ေဆာက္လုပ္လွဴဒါန္းခဲ့ပါသည္။ မင္းတုန္းမင္းလက္ထက္ မႏၲေလးၿမိဳ႕သစ္ တည္ရာတြင္ အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္မ်ား ေနထိုင္ရန္ ရပ္ကြက္ (၁၆) ကြက္ သတ္မွတ္ေပးၿပီး ရပ္ကြက္တုိင္းတြင္ ဗလီ ေဆာက္လုပ္ရန္ ေျမေနရာ သတ္မွတ္ေပးခဲ့ပါသည္။ အမရပူရေခတ္ ေနျပည္ေတာ္တြင္လည္း အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္ မိသားစု (၉၀၀၀) ကုိးေထာင္ခန္႔႐ွိၿပီး ဗလီေပါင္း (၄၀) ခန္႔ ရွိခဲ့ပါသည္။ ဘုိးေတာ္မင္းတရားႀကီးသည္ အင္း၀မွ အမရပူရသုိ႔ ေျပာင္းေ႔ရႊစံေတာ္မူရာ မိမိ၏ အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္ အမႈေတာ္ထမ္းမ်ားအတြက္ ဘုံးအုိး၊ စားၾကင္၀၊ ၾကည့္ျမင္တိုင္၊ ကုိယ္ရံ ေတာ္၊ အပ္ခ်ဳပ္ရပ္ကြက္ဟူ၍ ရပ္ကြက္မ်ား သီးသန္႔သတ္မွတ္ေနရာခ်ေပးထားၿပီး ရပ္ကြက္တုိင္းတြင္လည္း ဗလီမ်ား ေဆာက္လုပ္ရန္ ေျမေနရာမ်ား သတ္မွတ္ေပးခဲ့ပါသည္။ ေရႊဘုိနယ္ေျမထူးၿမိဳ႕မွာလည္း မွန္စီေ႐ႊခ် ဗလီႀကီး (၄) လုံး ႐ွိခဲ့ပါ သည္။ ဘုရင့္ကုိယ္ရံေတာ္တပ္မွ အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္မ်ား ၀တ္ျပဳႏိုင္ရန္ နန္းၿမိဳ႕႐ုိးအတြင္း အေ႔႐ွေတာင္ေထာင့္တြင္ ဗလီ တစ္လုံးေဆာက္ေပးခဲ့ၿပီး မင္းတုန္းမင္းကုိယ္တုိင္ ပႏၷတ္႐ိုက္ခဲ့၍ ‘ေ႐ႊပႏၷတ္ဗလီ’ဟု အမည္တြင္ခဲ့ပါသည္။ အမႈအခင္းမ်ား ကုိလည္း အစၥလာမ္ဘာသာ တရားဥပေဒအရ ဆုံးျဖတ္ေစခဲ့သည္။ သာသနာပိုင္းမ်ားလည္း ခန္႔ထားခဲ့သည္။ ျမန္မာဘုရင္ မ်ားအဆက္ဆက္တြင္ အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္မ်ား၏ တုိင္းရင္းသားအခြင့္အေရးမ်ား၊ လြတ္လပ္စြာ ယုံၾကည္ကုိးကြယ္ခြင့္ သာမက ဘာသာေရးလြတ္လပ္ခြင့္မ်ား တင္းျပည့္က်ပ္ျပည့္ ရ႐ွိခဲ့သည္ဟု ဆုိႏိုင္ပါသည္။ (မွတ္စု ၃၁ မွ ၄၂ အထိ ႐ႈပါ။)

၅။ ျမန္မာႏြယ္ဖြား တုိင္းရင္းသား အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္မ်ားသည္ သက္ဦးဆံပိုင္ ပေဒသရာဇ္ေခတ္အဆက္ဆက္တြင္ သာမက အဂၤလိပ္နယ္ခ်ဲ႕ဆန္႔က်င္ေရး၊ ဖက္ဆစ္ဆန္႔က်င္ေရး၊ ျမန္မာ့လြတ္လပ္ေရးႀကိဳးပမ္းမႈတိုက္ပြဲ အသီးသီးတြင္လည္း ျမန္မာ့လြတ္လပ္ေရးအတြက္ အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္မ်ား အသက္စေတး၍ အမ်ားအျပားပါ၀င္ခဲ့ၾကပါသည္။ ျမန္မာ့ အာဇာ နည္ ေခါင္းေဆာင္မ်ားအျဖစ္ တုိင္းျပည္အတြက္ အသက္စြန္႔လွဴခဲ့ၾကပါသည္။ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းသည္ အဂၤလန္တြင္ ျမန္မာ့လြတ္လပ္ေရးအတြက္ ေဆြးေႏြးေနစဥ္ ႐ွမ္းျပည္လူထုက ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းအား ေထာက္ခံေၾကာင္း ေၾကးနန္း ပုိ႔ခဲ့ၾကသကဲ့သုိ႔ ထုိစဥ္က အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္ တုိင္းရင္းသားမ်ား၏ ႏိုင္ငံေရးအဖြဲ႕အစည္းျဖစ္သည့္ ဖဆပလတပ္ေပါင္းစု ၀င္ ဗ.မ.က သည္ ဗမာမြတ္စလင္မ္လူထု၏ကုိယ္စား ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းအား လုံး၀ေထာက္ခံေၾကာင္း ေၾကးနန္း ေပးပုိ႔ခဲ့ ပါသည္။ ၁၉၄၆-ခုႏွစ္ ေ႐ႊတိဂုံဘုရား အလယ္ပစၥယံတြင္က်င္းပေသာ ဖ.ဆ.ပ.လ ညီလာခံႀကီးတြင္ ဒီးဒုတ္ဦးဘခ်ဳိ တင္ သြင္းေသာ အဆုိအမွတ္-၆ ျဖစ္သည့္ ‘တုိင္းရင္းသားလူနည္းစုမ်ားအေရး’ အဆုိတြင္ ဗမာမြတ္စလင္မ္လူထုသည္ ၎တုိ႔ကုိ လူနည္းစုမ်ားရသင့္ရထိုက္ေသာ အခြင့္အေရးမ်ားတန္းတူေပးရန္ ဖ.ဆ.ပ.လ မွ တာ၀န္ယူေၾကာင္းအဆုိတင္သြင္းဆုံးျဖတ္ လက္ခံခဲ့ၾကပါသည္။ လြတ္လပ္ေရးရၿပီး ေနာက္ပိုင္းတြင္လည္း ျမန္မာအစၥလာမ္ဘာသာ၀င္ တုိင္းရင္းသားမ်ားသည္ ႏိုင္ငံ ေရး အရလည္း အခြင့္အေရးအျပည့္အ၀ရ႐ွိခဲ့ၾကပါသည္။ (မွတ္စု ၄၃ မွ ၅၁ အထိ၊ ၅၅၊ ၅၆၊ ၆၂၊ ၆၄၊ ၆၅၊ ၆၆၊ ၆၇၊ ၆၈ ႐ႈပါ။)

၆။       သုိ႔ေသာ္ ယခုအခါ ျမန္မာႏြယ္ဖြား အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္မ်ားသည္ တုိင္းရင္းသား အခြင့္အေရးမ်ား၊ လူ႔အခြင့္အေရး မ်ား ဆုံး႐ႈံးလ်က္႐ွိေၾကာင္း ေအာက္ပါအတုိင္းစိစစ္ေတြ႕႐ွိရပါသည္။

(က)   - သမုိင္းအေထာက္အထားမ်ားအရ ကုန္းေဘာင္ေခတ္အထိ ပသီလူမ်ဳိးဟု တရား၀င္သတ္မွတ္ခံရျခင္း။ (ကုန္းေဘာင္ေခတ္ မွတ္စုမ်ား)

         - ၁၉၄၁-ခုႏွစ္တြင္ အဂၤလိပ္ေရာ ဂ်ပန္ကပါ ဗမာမြတ္စလင္မ္ဟု တရား၀င္သတ္မွတ္ျခင္း (မွတ္စု ၅၂၊ ၅၃)

         - လက္ေတြ႕သေဘာ (de facto) အရ ‘ဗမာ’ ဟု တရား၀င္အသိအမွတ္ျပဳ ခံခဲ့ရျခင္း။ (မွတ္စု ၅၅၊ ၆၃)

-                            - ၁၉၄၈-ခုႏွစ္ ျပည္ေထာင္စုျမန္မာႏိုင္ငံသားျဖစ္မႈ အက္ဥပေဒပုဒ္မ-၃(၁) အရ ‘တုိင္းရင္းသား’ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆုိခ်က္ တြင္ ဥပေဒသေဘာ (de jure) အရ အက်ဳံး၀င္ခဲ့ျခင္း။

လူ၀င္မႈႀကီးၾကပ္ေရးႏွင့္ ျပည့္သူ႔အင္အား၀န္ႀကီးဌာန ၀န္ႀကီး ဦးခင္ရီသည္ ၂၀၁၂-ခုႏွစ္ ဇူလိုင္လ (၃၁)ရက္ေန႔၌ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕၊ ႏိုင္ငံျခားေရး၀န္ႀကီးဌာန႐ုံး၌က်င္းပေသာ ရခိုင္ျပည္နယ္အေရး အထူးသတင္းစာ႐ွင္းလင္းပြဲတြင္ ‘ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ ၁၈၂၄-ခုႏွစ္မတုိင္မီက မည္သည့္ႏိုင္ငံျခားသားမွ် မ႐ွိေၾကာင္း’ ေျပာၾကားခဲ့ရာ သမုိင္းအေထာက္အထားမ်ားအရ ျမန္မာ ႏြယ္ဖြား အစၥလာမ္သာသနာ၀င္မ်ားသည္ တုိင္းရင္းသားမ်ားျဖစ္ေၾကာင္း အျငင္းပြားဖြယ္ရာ မ႐ွိေတာ့ပါ။ သုိ႔ေသာ္ ၁၉၈၂-ခုႏွစ္ ျမန္မာ ႏိုင္ငံသား ဥပေဒအရ ပထမတန္းစား ႏိုင္ငံသားႏွင့္ ဒုတိယတန္းစားႏိုင္ငံသားဟူ၍ ခြဲျခားမႈေပၚေပါက္ေနပါသည္။ ပထမ တန္းစား ႏိုင္ငံသားသည္ ေမြးရာပါအခြင့္အေရးအရ ႏိုင္ငံသားမ်ားျဖစ္ၿပီး ဒုတိယတန္းစားႏိုင္ငံသားသည္ ဥပေဒအရ ႏိုင္ငံသားအျဖစ္ အသိအမွတ္ျပဳခံရသူမ်ားျဖစ္ပါသည္။ ကြာျခားခ်က္မွာ ပထမတန္းစားႏိုင္ငံသားကုိ တုိင္းတစ္ပါး ႏိုင္ငံသား အျဖစ္ ခံယူျခင္း၊ တိုင္းတစ္ပါးသုိ႔ အၿပီးအပိုင္ထြက္ခြာျခင္း ကိစၥမ်ားမွအပ အျခားမည္သည့္ အေၾကာင္းႏွင့္မွ် ႏိုင္ငံသား အျဖစ္မွ ႐ုပ္သိမ္း၍မရပါ။ ဒုတိယတန္းစားႏိုင္ငံသားကုိ ႏိုင္ငံသားအျဖစ္မွ ႐ုပ္သိမ္းႏိုင္ပါသည္။ ႐ုပ္သိမ္းခဲ့ေသာ္ ထုိသူမ်ား သည္ ႏိုင္ငံမဲ့ (Stateless) မ်ား ျဖစ္သြားႏိုင္ပါသည္။ ဤတြင္ ၁၉၈၂-ခုႏွစ္ ႏိုင္ငံသားဥပေဒသည္ ႏိုင္ငံတကာ ကြန္ဗင္း႐ွင္း မ်ား၊ စာခ်ဳပ္စာတမ္းမ်ားႏွင့္ ညီညြတ္ရန္ လုိအပ္လာပါသည္။ ယခုအခါ ျမန္မာႏိုင္ငံသည္ ႏိုင္ငံတကာမိသားစုအတြင္း ေႏြးေထြးစြာ ဆက္ဆံလ်က္႐ွိၿပီး ကုလသမဂၢအဖြဲ႕၀င္ႏိုင္ငံလည္း ျဖစ္ျခင္းေၾကာင့္ ႏိုင္ငံတကာဥပေဒမ်ားႏွင့္ ညီညြတ္ရန္ လုိအပ္ပါသည္။ ၁၉၈၂-ခုႏွစ္ ႏုိင္ငံသားဥပေဒအရ မည္သည့္လူမ်ဳိးသည္ တုိင္းရင္းသားျဖစ္/မျဖစ္ ႏိုင္ငံေတာ္ေကာင္စီက ဆုံးျဖတ္ႏိုင္ေၾကာင္း ဥပေဒပုဒ္မ(၄)တြင္ေဖာ္ျပထားရာ ‘တုိင္းရင္းသား’ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆုိခြင့္အာဏာႏွင့္စပ္လ်ဥ္း၍ ၂၀၀၈-ခုႏွစ္ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒႏွင့္ညီညြတ္ေစရန္ ၁၉၈၂-ခုႏွစ္ ႏိုင္ငံသားဥပေဒကုိ ေခတ္ႏွင့္ေလ်ာ္ညီစြာ ျပန္လည္ျပင္ဆင္ ေရးဆြဲရမည္ျဖစ္ပါသည္။ ျမန္မာႏြယ္ဖြား အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္မ်ားသည္ တုိင္းရင္းသားမ်ားျဖစ္ပါလ်က္ ဤ ၁၉၈၂-ခုႏွစ္ ႏိုင္ငံသား ဥပေဒအရ ေမြးရာပါ ႏိုင္ငံသားအခြင့္အေရးမ်ား ဆုံး႐ႈံးနစ္နာလ်က္႐ွိပါသည္။ ေ႐ွးအစဥ္အဆက္ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ရ႐ွိခံစားခဲ့ရေသာ ႏိုင္ငံေရးအခြင့္အေရးမ်ား ဆုံး႐ႈံးနစ္နာလ်က္႐ွိပါသည္။ အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္ျဖစ္လွ်င္ ျပည္သူ႔ လႊတ္ေတာ္တြင္ ပါ၀င္ခြင့္မရ႐ွိျခင္း၊ ရာထူး ဌာနႏၲရမ်ားခန္႔ထားရာတြင္ ခြဲျခားမႈမ႐ွိျခင္း၊ ႏိုင္ငံသား စိစစ္ေရးကတ္ျပားမ်ား ထုတ္ေပးရာတြင္ ခြဲျခားမႈမ်ား႐ွိလာပါသည္။ ၂၀၀၈-ခုႏွစ္ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံပုဒ္မ-၂၁(က)၊ ၃၄၈ မ်ားႏွင့္လည္း ဆန္႔က်င္ လ်က္႐ွိပါသည္။

အထက္ပါ အခ်က္အလက္မ်ားအရ ဤသုိ႔ေသာသမုိင္းေၾကာင္း႐ွိခဲ့၍ ယခုက်င္းပလ်က္႐ွိေသာ ျပည္သူ႔လႊတ္ေတာ္ စတုတၳ ပုံမွန္အစည္းအေ၀းတြင္ ‘တုိင္းရင္းသားလူမ်ဳိးမ်ား၏ အခြင့္အေရးကာကြယ္ေစာင့္ေ႐ွာက္သည့္ ဥပေဒျပ႒ာန္းေရး’အဆိုကုိ လက္ခံေဆြးေႏြးလ်က္႐ွိရာ ‘တုိင္းရင္းသား’ ဟူ၍ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆုိရာတြင္ ျမန္မာႏြယ္ဖြားတုိင္းရင္းသား အစၥလာမ္ ဘာသာ၀င္မ်ားအတြက္ တရား၀င္လူမ်ဳိးေရး အသုံးအႏႈန္းကုိ ေနာက္ဆုံးသတ္မွတ္ခဲ့သည့္အတုိင္း တေျပးညီျဖစ္ေစရန္ အတြက္ ထည့္သြင္းေဆြးေႏြးစဥ္းစားေပးပါရန္ ေမတၱာရပ္ခံပန္ၾကားအပ္ပါသည္။

(ခ) ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ ျမန္မာႏြယ္ဖြားတုိင္းရင္းသား အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္မ်ားသည္ လြတ္လပ္စြာ ယုံၾကည္ကုိးကြယ္ခြင့္ သာမက ဘာသာေရးလြတ္လပ္ခြင့္မ်ား တင္းျပည့္က်ပ္ျပည့္ရ႐ွိခဲ့ေၾကာင္း ျမန္မာ့သမုိင္းအရ ထင္႐ွားပါသည္။ ဘာသာေရး လြတ္လပ္ခြင့္ဟုဆုိရာတြင္ အျခားဘာသာတရားမ်ား ကုိးကြယ္သူမ်ားအား မထိခိုက္ေစရန္ တာ၀န္ခံရမည္ျဖစ္ေၾကာင္း ေကာင္းစြာ သေဘာေပါက္ပါသည္။ သုိ႔ေသာ္ ဗလီမ်ားေဆာက္လုပ္ခြင့္၊ တုိးခ်ဲ႕မြမ္းမံျပင္ဆင္ခြင့္မ်ား၊ ဘာသာေရး စာသင္ ေက်ာင္းမ်ား ဖြင့္လွစ္ျခင္းမ်ား ကန္႔သတ္ခံရျခင္းမ်ား ႐ွိေနပါသည္။ သာဓကအားျဖင့္ ရန္ကုန္တုိင္းေဒသႀကီး၊ ေ႐ႊျပည္သာ ၿမိဳ႕နယ္ကဲ့သုိ႔ေသာ အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္အိမ္ေျခ (၂၈၀၀) ေက်ာ္၊ မြတ္စလင္မ္လူဦးေရ (၁၄၀၀၀) ေက်ာ္ခန္႔ ႐ွိရာ ၎တုိ႔ ၀တ္ျပဳရန္အတြက္ ဗလီေနရာသတ္မွတ္ေပးျခင္း မ႐ွိသျဖင့္ ဘာသာေရးစာသင္ၾကားျခင္း၊ ၀တ္ျပဳျခင္းမ်ား ျပလုပ္ေသာ ေနရာမ်ားကို ခ်ိတ္ပိတ္ခံရျခင္မ်ား ႀကံဳေတြ႕ေနရပါသည္။ အခ်ဳိ႕ၿမိဳ႕နယ္မ်ားတြင္ ဗလီမ်ားခ်ိတ္ပိတ္ခံရျခင္း၊ ဘာသာေရး စာသင္ေက်ာင္းမ်ား ခ်ိတ္ပိတ္ခံရျခင္းမ်ား မၾကာခဏ ၾကားသိေနရပါသည္။

(ဂ) ၂၀၁၄-ခုႏွစ္ သန္းေခါင္စာရင္း (လူဦးေရစာရင္း) ေကာက္ယူရာတြင္ ျမန္မာႏိုင္ငံ႐ွိ အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္မ်ား၏ အေရ အတြက္ကုိ သိ႐ွိႏိုင္ရန္ ကုိးကြယ္သည့္ဘာသာတြင္ ‘အစၥလာမ္’ ဟူ၍ စာလုံးေပါင္း ပီပီသသေရးသားေဖာ္ျပၾကရန္ အေရး ႀကီးပါသည္။ (မုိဟာေမဒင္၊ မုိဟာမက္ဘာသာ၊ မူစလင္၊ မဟာေမဒင္၊ ေဇဘာဒီဟူ၍ မေဖာ္ျပမိရန္ အထူးသတိျပဳရပါမည္။)

(ဃ) လႊတ္ေတာ္အစည္းအေ၀းမ်ားတြင္ ‘အစၥလာမ္’ ဘာသာႏွင့္ သက္ဆုိင္ေသာအေၾကာင္းအရာမ်ား ေပၚေပါက္လာခဲ့လွ်င္ လည္း ေဆြးေႏြးေမးျမန္းခြင့္ ျပဳေစလုိပါသည္။ ျပည္သူ႔လႊတ္ေတာ္ အစည္းအေ၀းတစ္ရပ္တြင္ အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္မ်ား သည္ ေဆာ္ဒီအာေရးဗီးယားႏိုင္ငံ မကၠာဟ္ၿမိဳ႕သုိ႔ ဟဂ်္ဘုရားဖူးသြားေရာက္ရာတြင္ ေတြ႕ႀကံဳရေသာ အခက္အခဲမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍ ေမြးခြန္းမ်ားတင္သြင္းခဲ့ရာ ျပည္သူ႔လႊတ္ေတာ္အတြင္း၌ ေျဖၾကားျခင္းမ႐ွိဘဲ ‘ထိပ္တန္းလွ်ဳိ႕၀ွက္’ ေခါင္းစီးျဖင့္ ေရးသားေျဖၾကားခဲ့ျခင္း ႀကံဳေတြ႕ခဲ့ရပါသည္။

(င) အဓိက႐ုဏ္းမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍လည္း တင္ျပလုိပါသည္။ အဓိက႐ုဏ္းမ်ားသည္ မလုိလားအပ္ေသာ ကိစၥမ်ားျဖစ္ပါ သည္။ လူနည္းစုမ်ားအေနႏွင့္ စုိးရိမ္ပူပန္မႈမ်ား႐ွိပါသည္။ ႏိုင္ငံေရးအာ႐ုံေျပာင္းလဲေစရန္အတြက္ လည္းေကာင္း၊ လူမ်ဳိးေရး အရေသာ္လည္းေကာင္း၊ ဘာသာေရအရေသာ္လည္းေကာင္း၊ မုန္းတီးမႈမ်ား ဖန္တီးလႈံ႕ေဆာ္သူမ်ားအား ဟန္႔တား အေရးယူႏိုင္ရန္ ၂၀၀၈-ခုႏွစ္ ဖြဲ႕စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ ပုဒ္မ-၃၆၄ ႏွင့္ အညီ ဥပေဒျပ႒ာန္းရန္ အခ်ိန္သင့္ေနပါၿပီ။ စီမံခ်က္ မ်ား ေရးဆြဲလ်က္႐ွိေၾကာင္း သိ႐ွိရပါသျဖင့္ ယင္းဥေပဒျပ႒ာန္းရန္ ေဆာင္ရြက္သင့္ပါသည္။

၇။ အခ်ဳပ္အားျဖင့္တင္ျပရလွ်င္ တစ္ခ်ိန္ကသုံးႏႈန္းခဲ့ေသာ ဗမာမြတ္စလင္မ္ (ခ) ျမန္မာႏြယ္ဖြားတုိင္းရင္းသား အစၥလာမ္ ဘာသာ၀င္မ်ားသည္ ႏိုင္ငံေတာ္အက်ဳိးကုိ အစဥ္အၿမဲ သယ္ပုိးထမ္းေဆာင္ခဲ့သူမ်ားျဖစ္ၾကပါသည္။ ျပည္ေထာင္စု သမၼတ ျမန္မာႏိုင္ငံေတာ္ဟူ၍ ေပၚေပါက္လာျခင္း၏ ပင္ပမ်ဳိးေစ့ျဖစ္ေသာ ပင္လုံစာခ်ဳပ္ခ်ဳပ္ဆုိရာတြင္ ထုိစဥ္က ျမန္မာႏြယ္ဖြား အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္မ်ား၏ ႏိုင္ငံေရးအဖြဲ႕အစည္းျဖစ္သည့္ ဗမာမြတ္စလင္မ္ကြန္ဂရက္ (ဗမက) သည္ အျခား တုိင္းရင္း သားမ်ားကဲ့သုိ႔ အဓိကက်ေသာ အခန္းက႑မွ ပါ၀င္ခဲ့ပါသည္။ (မွတ္စု - ၅၇၊ ၅၈၊ ၅၉၊ ၆၀၊ ၆၁ ႐ႈပါ။)

၈။ မ႑ပ္တုိင္ တက္ျပေနျခင္းမဟုတ္ပါ။ ဤမွ် ႏိုင္ငံေတာ္အေပၚ သစၥာေစာင့္သိ႐ုိေသၿပီး ႏိုင္ငံေတာ္၏အက်ဳိးအတြက္ ေခတ္အဆက္ဆက္ပါ၀င္၍ လြတ္လပ္ေရးႀကိဳးပမ္းမႈမ်ားႏွင့္ အမ်ဳိးသားစည္းလုံးညီညြတ္ေရးအတြက္ စြမ္းစြမ္းတမံ ပါ၀င္ခဲ့ ၾကသူမ်ားျဖစ္ပါလ်က္ ယခုေခတ္အခါတြင္ ခြဲျခားဆက္ဆံခံရျခင္းအတြက္ ရင္ထုမနာျဖစ္ရပါသျဖင့္ ႏိုင္ငံေတာ္အႀကီးအကဲ မ်ားအား ေမတၱာရပ္ခံ၍ ဆုံး႐ႈံးခဲ့ရေသာ ျမန္မာႏြယ္ဖြားတုိင္းရင္းသား အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္မ်ား၏ တုိင္းရင္းသား အခြင့္ အေရးမ်ား၊ လူ႔အခြင့္အေရးမ်ားကုိ ကာကြယ္ေစာင့္ေ႐ွာက္ေပးပါရန္ အႏူးအညြတ္ပန္ၾကားအပ္ပါသည္။

၉။ ျပန္ေျပာင္းသတိရေစရန္ ၁၉၄၈-ခုႏွစ္ ဇန္န၀ါရီလ(၄)ရက္ေန႔တြင္ ထုတ္ျပန္ခဲ့ေသာ ‘လြတ္လပ္ေရး ေၾကညာစာတမ္း’ပါ အပိုဒ္(၆)ကုိ ေဖာ္ျပ၍ နိဂုံးခ်ဳပ္အပ္ပါသည္။

 “လြတ္လပ္ေရးေၾကညာစာတမ္း”

၆။ သိၾကကုန္ေလာ့၊ ယေန႔မဂၤလာအေပါင္းႏွင့္ျပည့္စုံေသာ ဤအခ်ိန္မွစ၍ ငါတု႔ိ၏ မူလအပိုင္ျဖစ္ေသာ လုံး၀လြတ္လပ္ေရး ကုိ ငါတုိ႔ျပန္၍ ယူၿပီ။ တုိင္းရင္းသားအေပါင္းတုိ႔ ေသြးစည္းညီညြတ္လ်က္ အခြင့္အေရး အဆင့္အတန္းတူညီသည့္ ျပည္ေထာင္စု သမၼတျမန္မာႏိုင္ငံေတာ္ႀကီးကုိ တည္ေထာင္ၿပီး ငါတုိ႔လြတ္လပ္ေရးႏွင့္ ငါတုိ႔ႏိုင္ငံေတာ္ႀကီး၏သစၥာကုိ ကမာၻ ဆုံးတုိင္ မယိမ္းမယိုင္တည္မည္။ ငါတုိ႔သည္ လြတ္လပ္ေသာ ႏိုင္ငံျဖစ္သည္ႏွင့္အညီ ကမာၻ႔လြတ္လပ္ေသာ ႏိုင္ငံ အေပါင္းတုိ႔ တရားသျဖင့္ က်င့္ေဆာင္အပ္ေသာ လူ႔က်င့္၀တ္ကုိ ေစာင့္ေ႐ွာက္က်င့္ေဆာင္မည္။ ငါတုိ႔၏ လြတ္လပ္ေရးကုိ ငါတုိ႔ခ်စ္ျမတ္ႏို္းသည္ႏွင့္အညီ သူတစ္ပါးတုိ႔၏ လြတ္လပ္ေရးကုိလည္း ငါတုိ႔ေလးစား ေစာင့္စည္းမည္။ ငါတုိ႔သည္ ၿငိမ္း ခ်မ္း ေရးကုိ အလုိ႐ွိသည္ႏွင့္အညီ ငါတုိ႔ကဲ့သုိ႔ လုိလားသူမ်ားႏွင့္လက္တြဲ၍ ကမာၻ႔ၿငိမ္းခ်မ္းေရးကုိ ကာကြယ္ေစာင့္ေ႐ွာက္မည္။ ဤငါတုိ႔ ေၾကညာခ်က္ကုိ တစ္ကမာၻလုံး တစ္ေယာက္မက်န္ သိၾကားေစသတည္း။

‘ျမန္မာႏြယ္ဖြားတုိင္းရင္းသားအစၥလာမ္ဘာသာ၀င္မ်ား’

သမုိင္းမွတ္စုမ်ား

၁။       ေအဒီ ၇၈၈ မွ ၈၁၀ ရာစုႏွစ္မ်ားအတြင္း မဟာတုိင္စျႏၵာမင္းလက္ထက္တြင္ ရမ္းၿဗဲကၽြန္းအနီး၌ အာရဗ္ သေဘၤာမ်ားပ်က္၍ ထိုစဥ္ကပင္ ရခိုင္ျပည္၊ ရမ္းၿဗဲကၽြန္း (ရမၼာ၀တီ)တြင္ အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္မ်ား စတင္ အေျခခ်ေနထိုင္ခဲ့ေၾကာင္း (၁၈၉၇)ခုႏွစ္ ၿဗိတိသွ် ဘာမားေဂဇတ္အရ သိ႐ွိရသည္။ (ႏိုင္ငံ့ဂုဏ္ရည္ ပထမ အဆင့္၊ ပါတီစုံ ဒီမုိကေရစီအေထြေထြေရြးေကာက္ပြဲေကာ္မ႐ွင္အဖြဲ႕ ဆရာခ်ယ္ (ခ) ဦးဘုိးခ်ယ္ေရး ‘ဗမာမြတ္စလင္မ္တုိ႔၏ ေ႐ွးေဟာင္း အတၳဳပၸတၱိစာအုပ္၊ စာ - ၂၅’

၂။       အစၥလာမ္ဘာသာသည္ ျမန္မာႏိုင္ငံသုိ႔ လြန္ခဲ့ေသာ ႏွစ္ေပါင္း ၁၀၀၀ ေက်ာ္ ၁၂၀၀ ေက်ာ္ခန္႔ကစ၍ အုပ္စုလိုက္လည္းေကာင္း တစ္ဦးခ်င္းႏွစ္ဦးခ်င္းအားျဖင့္လည္းေကာင္း ျပန္႔ႏွံ႔၀င္ေရာက္ခဲ့ပါသည္။ သမုိင္း အေထာက္အထားမ်ားအရ အစၥလာမ္ဘာသာ ျမန္မာႏိုင္ငံသုိ႔ စတင္ေရာက္႐ွိလာခဲ့ျခင္းမ်ဳိးမဟုတ္ပါ။ ျမန္မာႏိုင္ငံသုိ႔ အစၥလာမ္ဘာသာေရာက္႐ွိလာပုံႏွင့္ပတ္သက္၍ ေအာက္ပါသမုိင္းမွတ္တမ္း အေထာက္ အထားမ်ားအရ ေလ့လာသိရွိရပါသည္။ (သာသနာေရာင္၀ါထြန္းေစဖုိ႔၊ ဒုတိယဗုိလ္မွဴးႀကီး၀င္းေမင္ ဦးစီးအရာ႐ွိ(ပထမတန္း) ညႊန္ၾကားေရးမွဴး႐ုံး၊ ကာကြယ္ေရး၀န္ႀကီးဌာန၊ စာ-၆၅)

၃။       သကၠရာဇ္ ၈-ရာစုႏွစ္မ်ားအတြင္း ပုဂံတြင္စုိးစံခဲ့ေသာ ပိႆုံမင္းလက္ထက္၌ အာရဗ္သေဘၤာမ်ားသည္ ဒမတ္စကတ္ကၽြန္းမွ အေ႔႐ွအိႏၵိယကၽြန္းစုမ်ားႏွင့္ တ႐ုတ္ျပည္အထိ အ၀င္အထြက္ျပဳခဲ့ၾကသည္။ သထုံ၊ မုတၱမဆိပ္ကမ္းမ်ားတြင္ ရပ္နားခဲ့ၾကသည္ဟု ေ႐ွးအာရဗ္မွတ္တမ္းမ်ားတြင္ ေတြ႕႐ွိရသည္။ (ဦးၾကည္ ရာဇ၀င္ ဂုဏ္ထူးေရး၊ ျမန္မာ့ရာဇ၀င္မွ သိမွတ္ဖြယ္ရာအျဖာျဖာစာအုပ္၊ စာ - ၁၅၆၊ ၁၅၇)

၄။       သကၠရာဇ္ (၇၃၅ - ၇၃၆)ခုႏွစ္တြင္ ေရးသားခဲ့ေသာ စစ္ကိုင္းရတနာေစတီေက်ာက္စာတြင္ ‘ျမင္စိုင္းေရာက္ တ႐ုတ္မင္းကုိ ခန္းတ႐ုတ္မင္းႀကီး’ဟုဆုိသည္။ ခန္းကာဘြဲ႕ျဖစ္သည္။ ကုဘလုိင္ခန္ကုိ ဆုိလုိဟန္တူသည္။ တ႐ုတ္ကား ကာရကီဆုိေသာ စကားမွ ပ်က္ဟန္တူသည္။ တ႐ုတ္လူမ်ဳိးတုိ႔ကုိ မြန္ဂုိ (ေမာင္းဂြတ္)လူမ်ဳိး၊ မန္ခ်ဴးရီးယားလူမ်ဳိး၊ မဟာမက္ဘာသာ၀င္ျဖစ္ေသာ တ႐ုတ္ပန္းေသးလူမ်ဳိး စသည္ ျဖင့္ အမ်ဳိးမ်ဳိးယူဆေခၚေ၀ၚသည္။ (ဦးဘသန္းေရး ေက်ာင္းသုံး ျမန္မာရာဇ၀င္၊ စာ - ၉၆)

၅။       အေနာ္ရထာဘုရင္ (၁၀၄၄ - ၁၀၇၇) နန္းသက္စံ (၁၄)ႏွစ္အၾကာ မိတၳီလာကန္ ဆယ္ဖုိ႔ရာတြင္ ပသီ လက္နက္ကိုင္ တပ္သားမ်ားပါ၀င္သည္။ (ဟံသာ၀တီဦးဘရင္ေရး၊ ျမန္မာ့ယဥ္ေက်းမႈႏွင့္ လယ္သမား ေရးရာ စာအုပ္၊ စာ - ၂၅)

၆။       သကၠရာဇ္ (၁၂၀၃)ခုႏွစ္တြင္ သာယာ၀တီမင္းတရားႀကီး ဥကၠလာပသုိ႔ခ်ီတက္ေတာ္မူရာ တပ္ေရးဆင္၍ အစုအေ၀းႏွင့္လိုက္ၾကရသည္တြင္ အေျမာက္သုံးဆယ္ေက်ာ္ႏွင့္ ပသီကုလား အေျမာက္အျမားျဖင့္ အမႈထမ္း လူတစ္ရာေက်ာ္ပါ၀င္ခဲ့သည္။ (ကုန္းေဘာင္ဆက္ မဟာရာဇ၀င္ေတာ္ႀကီး၊ တတိယတြဲ၊ စာ - ၆)

၇။       ပုဂံေခတ္အတြင္း နရသီဟပေတ့မင္း (၁၂၅၄ - ၁၂၈၇)ခုႏွစ္ လက္ထက္ တရုတ္တုိ႔ႏွင့္စစ္ျဖစ္ၾကရာ ၁၂၇၇-ခုႏွစ္ ငေဆာင္ခ်မ္းတိုက္ပြဲတြင္ တတာတုိ႔က အႏိုင္ရလိုက္သည္။ ဗုိလ္မွဴးနဇရြတ္ဒင္အုပ္ခ်ဳပ္ေသာ တာတာစစ္သည္မ်ား (တူရကီႏြယ္၀င္မ်ား)သည္ ေကာင္းစင္ၿမိဳ႕ (ယခု ဗန္းေမာ္ၿမိဳ႕)ကုိ သိမ္းပိုက္အေျခခ် ေနထိုင္ခဲ့ၾကေၾကာင္း စစ္ကိုင္းၿမိဳ႕ ရတနာေစတီေက်ာက္စာတြင္ ပါ႐ွိသည္။ (ဦးၾကည္ (ရာဇ၀င္ဂုဏ္ထူး)ေရး၊ ျမန္မာ့ရာဇ၀င္မွ သိမွတ္ဖြယ္ရာအျဖာျဖာစာအုပ္၊ စာ ၈၂-၈၃) (ရာဇ၀င္ဆရာႀကီး  ဦးဘသန္းေရး၊ ေက်ာင္းသုံးျမန္မာရာဇ၀င္စာအုပ္ စာ ၁၉၅-၁၉၆)

၈။       ၁၃-ရာစုႏွစ္အတြင္း ပါရွင္းလူမ်ဳိးတုိ႔သည္ ပုသိမ္ၿမိဳ႕ကုိသိမ္းပိုက္ၾကၿပီး (၁၂)ႏွစ္တုိင္ မင္းသုံးဆက္က မင္းလုပ္အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့ၾကသည္။ ကုလားပသီမင္းတုိ႔ကုိစြဲ၍ ပသီၿမိဳ႕ဟု ေခၚတြင္ခဲ့သည္။ ပသီမင္သားကုိ မြန္ညီေနာင္တုိ႔ လုပ္ႀကံၾကၿပီးေနာက္ ပုသိမ္ဟုေျပာင္းလဲေခၚေ၀ၚခဲ့သည္။ (ျမန္မာ့စြယ္စုံက်မ္း၊ အတြဲ-၆၊ စာ ၃၅၀၊ ရန္ကုန္တကၠသုိလ္ ပုသိမ္ေက်ာင္းသား/သူမ်ား မဂၢဇင္း (၁၉၅၅-၅၆)ခုႏွစ္၊ စာ-၅ ႏွင့္ စာေရးဆရာႀကီး ဦးမာဃေရး ပုသိမ္ရာဇ၀င္၊ စာ - ၁၃၇)

၉။       ေတာင္ငူေခတ္၊ တပင္ေရႊထီးလက္ထက္တြင္ မင္းေခါင္ေနာ္ရထာ (၁၄၀၁-၁၀၁၂)ဦးေဆာင္သည့္ ဒုတိယ အႀကိမ္ မိတၳီလာကန္ဆယ္ဖုိ႔ရာတြင္ ပသီေသနတ္ကိုင္ တပ္သားတစ္ေထာင္၊ ေ႐ြးလက္်ာတပ္သား တစ္ေထာင္ ပါ၀င္ခဲ့သည္။ (ကင္း၀န္မင္းႀကီး စာေပါင္းစု၊ စာ - ၈၆)

၁၀။     တပင္ေ႐ႊထီးလက္ထက္ သကၠရာဇ္ ၈၉၇ က ဟံသာ၀တီသုိ႔ စစ္ခ်ီရာ ပသီကုလားပန္းေသးတုိ႔ တစ္ဖက္မွ တိုက္ခိုက္ခဲ့သည္။ (မွန္နန္းရာဇ၀င္ ၁၂ ဒုတိယတြဲ၊ စာ ၁၈၆)

၁၁။     ၁၄-ရာစုမ်ားအတြင္း အာရဗ္ကုန္သည္မ်ားက ၿမိတ္ၿမိဳ႕ (ယခု ေနာက္လယ္ရပ္)တြင္ အေျခခ်ေနထိုင္ခဲ့ သည္။ (ေမာရစ္ေကာလစ္ေရး၊ Into Hidden Burma)စာအုပ္၊ ဦးခင္ေမာင္ႀကီး ဘာသာျပန္၊ စာ - ၂၁၁)

၁၂။     ပဲခူးဘုရင္ ‘ဗ်ားငယားဦး’မက်န္းမမာစဥ္ သားေတာ္ ‘ဘားဂရားေငြ’မင္းသားသည္ ပဲခူး၊ မာတပင္လမ္းေျမ တေလွ်ာက္႐ွိ အထက္ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာက လာေရာက္ေနထိုင္လ်က္႐ွိေသာ မြတ္စလင္မ္လူမ်ဳိးတုိ႔အား အေၾကာင္းၾကားေခၚယူၿပီး ၎တုိ႔၏အကူအညီျဖင့္ တလိုင္းစစ္သည္တုိ႔ကုိေအာင္ႏိုင္ကာ ‘ရာဇဓိရာဇ္ဘြဲ႕ အမည္ခံယူ၍ ပဲခူးဘုရင္အျဖစ္ ထီးနန္းစုိးစံမင္းျပဳေတာ္မူသည္။ (ေဂဇက္တီးယား ေအာ္ဖ္ဘားမား၊ ၿမိဳ႕႐ြာမွတ္တမ္း၊ စာ-၂၆၂၊ ေ႕႐ွေနႀကီးဦးျမေရး၊ ဗမာမြတ္စလင္မ္သမုိင္း၊ စာ-၁၃)

၁၃။     သကၠရာဇ္(၁၅၅၀) မွ (၁၅၈၁)ခုတိုင္ ထီးနန္းစုိစံေတာ္မူခဲ့ေသာ ျမန္မာဘုရင္တုိ႔တြင္ ထင္႐ွားေသာ ဘုရင့္ေနာင္ (ခ) ဟံသာ၀တီဆင္ျဖဴ႐ွင္ မင္းတရားႀကီးလက္ထက္ေတာ္တြင္ ျမန္မာျပည္အတြင္း ေနထိုင္ ၾကေသာ ပသီလူမ်ဳိးတုိ႔၏ ႏြား၊ ဆိတ္တုိ႔ကုိသတ္၍ ကြရ္ဘာနီျပဳေသာ ဘကၠရီအစ္ပြဲေတာ္ကုိ တားဆီ ပိတ္ပင္ခဲ့သည္။ (မစၥတာ ဟာေဗးေရး၊ ျမန္မာရာဇ၀င္အက်ဥ္းခ်ဳပ္၊ စာ - ၁၉၁)

၁၄။     ထုိမင္းတရားႀကီးလက္ထက္ေတာ္မွာပင္ ကာလကတၱားသံစာေရာက္႐ွိေလလွ်င္ ေလွာ္ကားႏွင့္ ငွက္ႀကီး သိုက္စားႏွင့္ ဇင္းမယ္ကုလား၊ ပီယာမဟာမက္ႏွစ္ေယာက္တုိ႔ တင္ရသည္။ (မွန္နန္းရာဇ၀င္ တတိယတြဲ၊ စာ ၁၈၇)

၁၅။     ၁၇-ရာစုႏွစ္မ်ားအတြင္း ေညာင္ရမ္းေခတ္တြင္ အေနာက္ဘက္လြန္မင္း (၁၆၁၂ - ၁၆၂၈)ခုႏွစ္ လက္ထက္၌ ငဇင္ကာႏွင့္ စစ္ျဖစ္ပြားၿပီ သေဘၤာ ၄-စီးပါ အိႏၵိယသား (၃၀၀၀)ေက်ာ္ ဖမ္းဆီးရမိရာ မြတ္စ္လင္မ္မ်ားပါ၀င္ခဲ့သည္။

၁၆။     ေညာင္ရမ္းေခတ္ သာလြန္မင္းတရားႀကီး (၁၆၂၈ - ၁၆၄၆)လက္ထက္ စစ္သုံ႔ပန္းလူသူတုိ႔ကုိ အၿမိဳ႕ၿမိဳ႕ အရြာရြာတုိ႔တြင္ ေနရာခ်မႈမ်ားလွ၏။ ပဲခူးတိုက္၊ သံလ်င္တိုက္၊ ရခိုင္တိုက္တုိ႔မွရေသာ ကုလားပန္းေသး တုိ႔ကုိ ေ႐ႊဘုိနယ္၊ စစ္ကိုင္းနယ္၊ ရမည္းသင္းနယ္၊ ေက်ာက္ဆည္နယ္တုိ႔တြင္ လုပ္ေျမေနေျမေပး၍ ေနထိုင္ေစသည္။ ၎ကုလားတုိ႔အား အစဥ္အဆက္ ကုိယ္ရံေတာ္တပ္တြင္ ေသနတ္ကိုင္အမႈထမ္းမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ (ဦးဘသန္း ေက်ာင္းသုံးျမန္မာရာဇ၀င္၊ စာ - ၂၇၀)

၁၇။     အေနာက္ဘက္လြန္မင္းလက္ထက္တြင္ ငဇင္ကာႏွင့္စစ္ျဖစ္ရာ ဖမ္းဆီးရမိသည့္ စစ္သုံ႔ပန္း (၃၀၀၀)အနက္ အစၥလာမ္သာသနာ၀င္တုိ႔ကုိ အင္း၀ၿမိဳ႕အနီး ျမစ္သာၿမိဳ႕၏ေျမာက္ဘက္တြင္ လုပ္ေျမ ေနေျမေပး၍ အတည္တက် ေနထိုင္ေစခဲ့သည္။ မင္းမႈထမ္းမ်ားအျဖစ္ ခန္႔ခဲ့သည္။ (မွန္နန္းရာဇ၀င္၊ တတိယတြဲ၊ စာ - ၁၇၂)

၁၈။     အင္း၀ေခတ္အစ စေနမင္း (၁၆၉၈ - ၁၇၁၄)တြင္ အစၥလာမ္သာသနာ၀င္တုိ႔ကုိ ေနရာခ်ထားေပးေသာ ၿမိဳ႕ (၁၂)ၿမိဳ႕မွာ (၁) ေတာင္ငူ (၂) ရမည္းသင္း (၃) ေညာင္ရမ္း (၄) ယင္းေတာ္ (၅) မိတၳီလာ (၆) ပင္းတလဲ (၇) တဘက္ဆြဲ (၈) ေဘာဓိ (၉) စည္သာ (၁၀) စည္ပုတၱရာ (၁၁) ေျမထူး (၁၂) ဒီပဲယင္း ၿမိဳ႕ေပါင္း (၁၂)ၿမိဳ႕တြင္ ေနရာခ်ထားခဲ့သည္။ (အိႏၵိယႏိုင္ငံ နယူးေဒလီၿမိဳ႕တြင္က်င္းပေသာ ‘အာ႐ွ သမုိင္း ကြန္ဂရက္’တြင္ ဗုိလ္မွဴးဘ႐ွင္ တင္သြင္းေသာစာတမ္း)

၁၉။     အင္း၀ေခတ္ စေနမင္းလက္ထက္၌ အုပ္စု (၃၇)စုတုိ႔ကုိ ေနရာခ်ထားရာ မြတ္စလင္မ္တုိ႔ကုိ ေတာင္ငူ၊ ရမည္းသင္း၊ ေညာင္ရမ္း၊ ယင္းေတာ္၊ မိတၳီလာ၊ ပင္းဒလဲ၊ တဘက္ဆြဲ၊ ေဗာဓိ၊ စည္သာ၊ စည္ပုတၱရာ၊ ေျမထူး၊ ဒီပဲရင္း တုိ႔ပါ၀င္သည္။ (၁၈၀၁-ခုႏွစ္ အမရပူရဘုရင္၏ ပိဋကတ္တိုက္ေတာ္မွ ေက်ာက္တစ္လုံး ဗုိလ္မ်ဳိး ရဲမင္းလွေက်ာ္ထင္ ကူးယူေသာစစ္တမ္း)

၂၀။     အင္း၀ေခတ္တြင္ ပသီကုလားတပ္သားေပါင္း (၃၀၀၀)ႏိုင္ငံေတာ္၏ စစ္မႈထမ္း႐ြက္လ်က္႐ွိၾကၿပီး ကုလားပ်ုိစု၀န္ဟူ၍ ခန္႔ထားခဲ့သည္။ (ေလာကဗ်ဴဟာက်မ္း)

၂၁။     ျမန္မာဘုရင္မ်ားလက္ထက္ ခ်ီးျမႇင့္ေျမႇာက္စားခံရေသာ ပသီမ်ား

          (၁)     မင္းႀကီးမဟာမင္းထင္ရာဇာ       ငယ္မည္ ဦးခ်ဳံ             အကၠပတ္ျမင္း၀န္ပင္လယ္ၿမိဳ႕စား

          (၂)     မဟာမင္းေက်ာ္သီဟမင္းထင္     ငယ္မည္ ဦးဘုိရစ္                  တပယ္ၿမိဳ႕စား

          (၃)     မင္းလွမင္းထင္ရာဇာ               ငယ္မည္ ဦးေနထြန္း                ကုလား၀န္

          (၄)     မဟာေဘာဂဓန သီရိရာဇာ        ငယ္မည္မြလႅာအစၥမာအီလ္ အေကာက္၀န္ေက်ာက္ရဲၿမိဳ႕စား

          (၅)     မဟာမင္းလွမင္းထင္ရာဇာ         ငယ္မည္ ဦးေနာ္ခန္       ကေလးထိန္းညင္ရာဇဂ်ဳိၿမိဳ႕၀န္

          (၆)     ေရႊေတာင္သာဂသူ                 ငယ္မည္ ဦးႏု                       ရမၼာ၀တီၿမိဳ႕၀န္

          (၇)     မဟာမင္းေခါင္ေက်ာ္ထင္          ငယ္မည္ ဦးျပား                     စဥ့္ကူၿမိဳ႕၀န္

          (၈)     မင္းလွမင္းထင္သူရိန္               ငယ္မည္ ဦးအုံး                     အေနာက္ျပင္ေထာင္မွဴး

          (၉)     မင္းထင္ရာဇာ                       ငယ္မည္ ဦးတာ                    အသည္စာေရး

          (၁၀)    ေနမ်ဳိးသီဟေက်ာ္ထင္             ငယ္မည္ ဦးပန္းညိဳ                 အမိန္႔ေတာ္ရ

          (၁၁)    ေနမ်ဳိးရာဇာသခၤရာ                 ငယ္မည္ မာမက္အီဗရာဟင္      အမိန္႔ေတာ္ရ

          (၁၂)    ေနမ်ဳိးရာဇာသခၤရာ                 ငယ္မည္ ဦးအပဒူရာမန္           အမိန္႔ေတာ္ရ

          (၁၃)    ေနမ်ဳိးမင္းလွရာဇသူ                ငယ္မည္ ဦးက်င္ဥ                  ေ႐ြးလက္်ာဗုိလ္

          (၁၄)    မင္းထင္သိဒၶိရာဇာ                  ငယ္မည္ ဦးေခါင္                             ေ႐ြးလက္်ာဗုိလ္

          (၁၅)    မဟာသု၀ဏၰေသ႒                 ငယ္မည္ ဦးေမာင္ႀကီး              သူေ႒း

          (၁၆)    မဟာေဘာဂဓနေသ႒သီရိရာဇာ  ငယ္မည္ ဦးရန္ေအာင္             သူေ႒း

          (၁၇)    မဟာသီရိသုခေသနအနာထပိန္  ငယ္မည္ ဦးေမာင္စိန္              သူေ႒း

          (၁၈)    ေမ႑ကမဟာသလ               ငယ္မည္ ဦးစံေပ်ာ္                  သူၾကြယ္

          (ကုန္းေဘာင္မင္းဆက္ မဟာရာဇ၀င္ေတာ္ႀကီး၊ တတိယတြဲပါ စာရင္းအရ)

၂၂။     သူရဲေသနတ္ေထာင့္သုံးရာ၊ ေသနတ္ကုလားပ်ဳိ၊ ေသနတ္အစုသားတုိ႔ကုိ ေမာက္တုိေ႐ႊပိန္း၊ မ်ဥ္းတုိ၊ သကၠလပ္စိမ္း၊ သကၠလပ္ျပာ၊ မ်ဥ္း႐ွည္၊ သကၠလပ္နီ စသည္တုိ႔ျဖင့္ ဆင္ယင္ခြင့္ျပဳခဲ့သည္။ (ကုန္းေဘာင္ဆက္ မဟာရာဇ၀င္ေတာ္ႀကီး၊ ဒုတိယတြဲ၊ စာ - ၄၄၇)

၂၃။     ကုန္းေဘာင္ေခတ္ဦး ၁၈-ရာစုႏွစ္မ်ားအတြင္း အေလာင္းမင္းတရားႀကီး ဦးေအာင္ေဇယ် (၁၇၅၃ - ၁၇၆၀) လက္ထက္တြင္ ဟိုင္းႀကီးကၽြန္းကုိ ခ်ီတက္တိုက္ခိုက္ရာ ေအာင္ျမင္သျဖင့္ ဖမ္းဆီးေခၚေဆာင္ခဲ့ကာ သုံ႔ပန္းမ်ားတြင္ အစၥလာမ္သာသနာ၀င္မ်ား ပါ၀င္သည္။ (ကုန္းေဘာင္ေခတ္ မဟာရာဇ၀င္ေတာ္ႀကီး ပထမတြဲ၊ စာ - ၁၄၄)

၂၄။     အေလာင္းမင္းတရားႀကီး သံလ်င္ကုိေအာင္ႏိုင္၍ ရန္ကုန္သုိ႔ေရာက္လွ်င္ သံလ်င္ရန္ကုန္တြင္႐ွိသည့္ ပသီစု ပီယာမာမက္(ပီရ္မာမက္)ႏွင့္ ဒါ၀တ္တုိ႔ကုိ ေသြးေသာက္ႀကီးမ်ားခန္႔၍ သကၠရာဇ္ (၁၁၁၈)ခု ၀ါေခါင္လဆန္း (၃)ရက္၊ အဂၤါေန႔တြင္ ကုိယ္ရံေတာ္ ေသနတ္အစုကုိ ဖြဲ႕ေတာ္မူသည္။ (ကုန္းေဘာင္ေခတ္ မဟာရာဇ၀င္ေတာ္ႀကီး ပတြဲ၊ စာ ၁၄၈၊ ၁၈၅၊ ၁၈၆)

၂၅။     အေလာင္းမင္းတရားႀကီး မဏိပူရကသည္းျပည္ကုိ ေအာင္ျမင္ရာ ကသည္းလူမ်ဳိး (၄၀၀၀)ေက်ာ္ ပါ၀င္ခဲ့ရာ အစၥလာမ္သာသနာ၀င္မ်ား ပါခ့ဲသျဖင့္ ေျခေတာ္ရင္း၌ ခုိလႈံခြင့္ေပးေတာ္မူသည္။ (ကုန္းေဘာင္ေခတ္ မဟာရာဇ၀င္ေတာ္ႀကီး၊ စာ ၂၉၈၊ ၂၉၉)

၂၆။     ‘ဗဒုံမင္း (၁၁၄၃ - ၁၁၈၁)လက္ထက္ သကၠရာဇ္ ၁၁၆၇၊ နတ္ေတာ္လဆန္း ၁၀-ရက္ စေနေန႔ (၃၀ ႏို၀င္ဘာ ၁၈၀၅)မွ ဘဂၤလားကုိ သြားခဲ့တဲ့ ဦးႏုရဲ႕ ခရီးစဥ္မွတ္တမ္း လကၤာ ၅၅-ပုိဒ္ကုိ ဆက္လက္တင္ျပ လုိပါေသးတယ္။ ဗမာစာေပေလာကမွာ အေစာဆုံး ႏိုင္ငံျခားသြားမွတ္တမ္းလုိ႔ဆုိရမွာပဲ။ ဒီမွတ္တမ္းဟာ ၀န္ႀကီးမဟာသည္သူဦးရြဲရဲ႕ လန္ဒန္ၿမိဳ႕သြား ေန႔စဥ္မွတ္တမ္းတုိ႔ထက္ အဆင့္အတန္းမနိမ့္ဘူးလုိ႔ ဆုိခ်င္ပါ တယ္။ ဦးႏုရဲ႕ မွတ္တမ္းနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ဆက္စပ္ပါ၀င္ေနတဲ့ ဘာသာေရးအေၾကာင္းကုိလည္း ေျပာဖုိ႔လုိပါဦးမယ္။ ဦးႏုဟာ မြတ္စလင္မ္တစ္ဦးပါ။ အဲဒါေၾကာင့္လဲ သူ႔ရဲ႕ခရီးစဥ္ မွတ္တမ္းထဲမွာ အစၥလာမ္ဘာသာရဲ႕ သေဘာသဘာ၀နဲ႔ တရားေတာ္ေတြအေၾကာင္း ႏွလုံးသြင္းစပ္ဆုိသြားခဲ့တာျဖစ္ပါ တယ္။’ (သမုိင္းသုေတသီ တုိးလွ၏ လူမႈဘ၀ပုံေဖာ္တဲံ ေခတ္ေဟာင္းစာေပေတြ ေဖာ္ထုတ္ေရး စာတမ္း၊ စာေပအင္အားစာအုပ္၊ ပုံႏွိပ္သူဦးလွ၊ စာမ်က္ႏွာ ၃၄၄-၃၄၈)

၂၇။     ဦးႏုသည္ ေ႐ႊေတာင္သာဂသူဘြဲ႕ခ်ီးျမႇင့္ခံရသည့္အျပင္ ရမၼာ၀တီၿမိဳ႕၀န္အျဖစ္လည္း ခ်ီးျမႇင့္ေျမႇာက္စားခဲ့ သည္။ (ကုန္းေဘာင္ေခတ္ မဟာရာဇ၀င္ေတာ္ႀကီး၊ ဒုတိယတြဲ၊ စာ ၁၆၆)

၂၈။     ဗဒုမင္းလက္ထက္တြင္ ကုလားျပည္သုိ႔သြား၍ ေက်ာက္ဆင္းတု (၂)ဆူ သကၠတက်မ္း၊ ဟိႏၵဴက်မ္းႏွင့္ ပသီက်မ္းမ်ား စုေဆာင္းေရးအတြက္ ေစလႊတ္ရာတြင္ ဆရာႀကီးဦးႏုကုိ ေခါင္းေဆာင္အျဖစ္ႏွင့္ တာ၀န္ေပးအပ္ခဲ့သည္။ (ပါေမာကၡ ေဒါက္တာေအာင္ေဇာ္ေရး၊ တုိင္းရင္းသားမြတ္စလင္မ္စာျပဳစာဆုိ ပုဂၢိဳလ္ေက်ာ္မ်ား၊ စာ - ၁၂)

၂၉။     ဦးႏုသည္က်မ္းဂန္စုေဆာင္းေရးတာ၀န္အျဖစ္ ႏိုင္ငံေရးတာ၀န္ကုိပါ ထမ္းေဆာင္ရသည္။ ဗာရာဏသီ၊ ကာသိ၊ ပဥၥာလ၊ လကၡေနာင္ ေနပံစေသာ မင္းမ်ားႏွင့္္ဆက္သြယ္ၿပီး ျမန္မာမင္းမ်ားႏွင့္ ပူးေပါင္း၍ အဂၤလိပ္ကုိ ႏွင္ထုတ္ရန္ အႀကံျပဳၾကသည္။ (ပုဂံ၀န္ေထာက္မင္း ဦးတင္၊ ျမန္မာအုပ္ခ်ဳပ္ပုံစာတမ္း၊ တတိယတြဲ၊ စာ - ၆၂)

၃၀။     ဘုိးေတာ္ဦး၀ိုင္းေခတ္မွာ စာဆုိေတာ္ႀကီး မုဟမၼဒ္ကာစင္ (ခ) ဆရာႀကီးဦးႏုက အစၥလာမ္သာသနာေရးရာ တုိ႔ကုိ ‘သံေတာ္ဦးတင္လႊာ’အျဖစ္ေရးၿပီး ဘုိးေတာ္ႀကီးဦး၀ိုင္းသုိ႔ ဆက္သြင္းခဲ့သည္။ ဘုရင္က လက္ခံ ၾကားနာခဲ့ပါသည္။ ၁၁၇၉-ခု (၁၈၁၈ ေအဒီ)တြင္ ေရးသား၍ ဆဒၵန္မင္းသခင္ဘ၀႐ွင္မင္းတရားႀကီး စစ္ကိုင္း ေတာင္႐ုိး ဧရာ၀တီျမစ္ဆိပ္ (ၾကက္ ေထာင့္)အရပ္တြင္ စံေတာ္မူစဥ္ တင္သြင္းသည္။ (ေခါင္းမင္း သိဒိၶရာ ဆရာဦးရစ္ႀကီး၏ လက္ေရးမူအရ ၁၉၆၀-ခုႏွစ္ မတ္လတြင္ အစၥလာမ္သာသနာေရးရာ ေကာင္စီ ဌာနခ်ဳပ္မွ ၃၀၀၀ ျဖန္႔ခ်ီသည္။)

၃၁။     ‘ဦးႏုဟာ ခုလုိ ဗမာစာေပထဲ အစၥလာမ္ဘာသာအယူ၀ါဒကုိ သြတ္သြင္းလာႏိုင္တဲ့အေၾကာင္းကေတာ့ ဗဒုံမင္းအေနနဲ႔ ဗမာႏိုင္ငံအတြင္းမွာ ေနထုိင္ၾကသူအားလုံးကုိ လြတ္လြတ္လပ္လပ္ပဲ ႀကိဳက္ရာအယူ၀ါဒကုိ ကုိးကြယ္ယု့ၾကည္ခြင့္ျပဳခဲ့လုိ႔ပါပဲ။ ခြင့္ျပဳ႐ုံမက အားလဲအားေပးခဲ့ပါေသးတယ္။ ဥပမာေျပာရရင္ -

(၁)     ၁၁၄၉-ခု၊ တန္ခူးလဆန္း ၁-ရက္၊ (၇ မတ္ ၁၇၈၇) ဗုဒၶသာသနာလႊဲအပ္တဲ့ အမိန္႔ေတာ္

(၂)     ၁၁၆၇-ခု၊ တန္ခူးလဆန္း ၆-ရက္၊ (၂၄ မတ္ ၁၈၀၆) ဟိႏၵဴသာသနာလႊဲအပ္တဲ့ အမိန္႔ေတာ္

(၃)     ၁၁၆၉-ခု၊ တန္ေဆာင္မုန္းလျပည့္ေက်ာ္ ၃-ရက္ (၁၇ ႏုိ၀င္ဘာ ၁၈၀၇) ပသီ(မြတ္စလင္မ္)              ဘာသာ လႊဲအပ္တဲ့ အမိန္႔ေတာ္’ ေတြ ထုတ္ျပန္ခဲ့ၿပီး ဗုဒၶဘာသာနဲ႔တန္းတူ အခြင့္အေရးေပးခဲ့ တယ္။ ဒါတင္မကေသးဘူး။ အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္ေတြနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ေပၚေပါက္လာတဲ့ တရားအမႈအခင္း ေတြကုိလည္ မြတ္စလင္မ္ထုံးစံအရသာ စစ္ေဆးေစခဲ့တယ္။ မြတ္စလင္မ္ အမ်ဳိးသမီးတစ္ဦးကုိ လက္ထပ္ လုိသူကုိလည္း မြတ္စလင္မ္ထုံးစံအရ လိုက္နာေစခဲ့ပါတယ္။ အဲေလာက္ထိ ဘာသာလြတ္လပ္ခြင့္ ေပးခဲ့ပါတယ္။” (ျမန္မာမင္းအုပ္ခ်ဳပ္ပုံစာတမ္း(ဒု) ဦးတင္၊ အစုိးရပုံႏွိပ္တိုက္၊ ၁၉၆၅၊ စာ-၂၇၅၊ ၂၇၆) (ေရစႀကိဳခုံေတာ္ျဖတ္ထုံး၊ ရႏၲမိတ္ေက်ာ္ထင္၊ ဟံသာ၀တီတိုက္ ဒုတိယအႀကိမ္၊ ၁၉၆၄၊ စာ ၂၁၊ ၂၃၊ ၃၀၊ ၃၁) (စာေပအင္အားစာအုပ္(အထက္ဗမာႏိုင္ငံ စာေရးဆရာအသင္း) ၁၉၇၀၊ ဒုတိယအႀကိမ္၊ ပုံႏွိပ္သူ ဦးလွ၊ စာ - ၃၄၉)

၃၂။     ဗဒုံမင္းလက္ထက္၌ အာဗစ္႐ွားဟူစိုင္နီသခင္ႀကီးသုိ႔ ၁၁၁၆-ခုႏွစ္၊ တန္ေဆာင္မုန္းလျပည့္ေက်ာ္ (၃)ရက္၊ (၁၈၀၇-ခု၊ ႏို၀င္ဘာလ ၁၇-ရက္)ေန႔ ပသီ(အစၥလာမ္ဘာသာ)လႊဲအပ္သည့္ အမိန္႔ေတာ္ကုိ ေအာက္ပါအတိုင္း ထုတ္ျပန္ခဲ့သည္။ ‘အာဗစ္႐ွာဟုိစိုင္နီတပည့္ ငေ႐ႊလူး ၊ ငေ႐ႊေအးတုိ႔က ႏိုင္ငံေတာ္အတြင္း အရပ္ရပ္ၿမိဳ႕႐ြာမ်ားမွာ ႐ွိေနသည့္  ပသီကုလားတုိ႔ကုိ ဘာသာက်မ္း႐ွိအတုိင္း အာဗစ္႐ွာဟုိစိုင္နီျပသရာနာခံၾကေစ (အမိန္႔ေတာ္ထုတ္ျပန္ ခ်က္) ထုိ႔ေနာက္ အမိန္႔ေတာ္ထုတ္ျပန္သည္မွာ ရခိုင္ ၄-ၿမိဳ႕၊ ပုသိမ္ ၄-ၿမိဳ႕၊ ဟံသာ၀တီ ၃၂-ၿမိဳ႕၊ ေရး၊ ၿမိတ္၊ ထား၀ယ္၊ တနသၤာရီ၊ အာသံ၊ မဏိပူရ၊ ယုိးဒယား၊ ကင္းမင္၊ ႐ွမ္းျပည္ႏိုင္ငံေတာ္အတြင္း႐ွိ ကုလားမ်ားအေပၚ ယေန႔မွစ၍ ဆရာေတာ္ဘုရားဟုေခၚေစ၊ အာဗစ္႐ွားဟ္ဟုေခၚလွ်င္ လွ်ာကိုျဖစ္ေစ၊ ေက်ာက္စီေတာင္ေ၀ွးႏွင့္ ေက်ာက္စီေျခနင္းစီးနင္းေစ၊ ဆရာေတာ္ဘုရားအလုိ႐ွိ၍ ဆင့္ေခၚလွ်င္ နန္ေတာ္တုိင္ကုိ ဖက္ျငားေသာ္လည္း ခြာယူေစ၊ ႏိုင္ငံေတာ္အရပ္ရပ္ ၿမိဳ႕႐ြာမ်ားမွာ႐ွိေနသည့္ ပသီကုလားတုိ႔ကုိ ဘာသာက်မ္း႐ွိသည္အတုိင္း (အာဗစ္႐ွာ ဟုိ႔သိႏၵီ)ျပသရာ နာခံၾကေစ (အမိန္႔ေတာ္) ၁၁၆၉-ခု တန္ေဆင္မုန္းလျပည့္ေက်ာ္ (၃)ရက္၊ ၁၈၀၇-ခု၊ ႏို္၀င္ဘာလ (၁၇)ရက္ေန႔မွာ နာခံေတာ္ဘယေက်ာ္ထင္တြင္ျပန္သည္။ (ယဥ္ေက်းမႈဌာန၊ ယဥ္ေက်းမႈဗိမာန္ဦးစီးဌာနမွ ထုတ္ေ၀သည့္ ျမန္မာမင္းအုပ္ခ်ဳပ္ပုံစာတမ္း၊ အတြဲ-၄၊ ဦးတင္၊ စာ - ၂၇၆ ႏွင့္ ဘုိးေတာ္ဘုရား၏ ရာဇသတ္ ေခၚေသာ အမိန္႔ေတာ္ႀကီး၊ အတြဲ-၄၊ စာ-၂၇၆)

၃၃။     ငျမတ္ေထြးသမိး မိရမၻီ (မရ္ရမ္ဘီ)ႏွင့္ ငဦးတုိ႔ သူငယ္ခ်င္းရည္ငံ၍ အိမ္ေအာက္တြင္ ငဦးကုိဖမ္းမိရာ စစ္ေမးလွ်င္ လူဆုိးသူခုိးမဟုတ္ေၾကာင္းအစစ္ခံ၍ ေထာင္မွလြတ္သည္၊ မိရမၻီႏွင့္ ငဦးခ်စ္ႀကိဳက္ေၾကာင္းကုိလည္း ႏွစ္ဦးအဆုိတြင္ ေျဖာင့္ညီၾကသည္။ မိရမၻီအဖ ငျမတ္ေထြးက အမ်ဳိးဇာတ္ဘ၀မတူ ကြဲျပားသူကုိမေပး မထိမ္းျမားလုိ၊ ႀကိဳက္သည္မွန္လွ်င္ ဇာတ္အစကုိ၀င္၍ သင္ေန၀့ံမွ ေပးစားလုိသည္အဆုိ႐ွိ၍ ငဦးကုိစစ္ျပန္လွ်င္ ကာလအဓြန္႔႐ွည္စြာ ႀကိဳက္ခ်စ္၍႐ွိသည္။ မိရမၻီႏွင့္ မကြဲမကြာလုိပါဟုဆုိ၍ ကုလားတုိ႔ဘ၀ထုံးစံကုိစစ္လွ်င္ ငျမတ္ေထြးသမီးႏွင့္ ထိမ္းျမားရမည္မွာ မင္းဘူးအရပ္တြင္ မဂၤလ၊ အမဂၤလကုိ ကၽြမ္းသိသူကုလားဆရာမ႐ွိ၊ ေ႐ႊဖ၀ါးေတာ္ေအာက္မွသာ႐ွိသည္။ ကုလားဆရာ႐ွိရာ ငဦးကုိေခၚသြားၿပီးလွ်င္ ကုလားတုိ႔ထုံးစံ႐ွိရာ နာခံ၍ၿပီးမွ ေပးစားျခင္းျပဳေစ (အိမ္ေထာင္မႈတရားျဖတ္ထုံး၊ ေရစႀကိဳ ခုံေတာ္ျဖတ္ထုံး - ၃၀)

၃၄။     ဗဒုံမင္းသည္ ျပည္သူျပည္သားအမ်ားစု ကုိးကြယ္ဆည္းကပ္ရာျဖစ္ေသာ ဗုဒၶသာသနာကုိ (စင္ၾကယ္ သန္႔႐ွင္းေအာင္) ေဆာင္႐ြက္သကဲ့သုိ႔ လူနည္းစုမ်ားအတြက္ သက္ဆုိင္ရာ သာသနာေရးရာကိစၥမ်ားတြင္ လ်စ္လ်ဴမ႐ႈပဲ သာသနာေရးဦးစီးေခါင္းေဆာင္တုိ႔အား တာ၀န္လႊဲေပးလ်က္ မိမိတုိ႔သာသနာ၀င္မ်ားအတြက္ အကြဲအျပားမ႐ွိေစရန္ စီံေဆာင္ရြက္ေစသည္။ ထုိ႔ျပင္ ထုိသာသနာေရးအႀကီးအကဲတုိ႔၏ ဆုံးမၾသ၀ါဒေပးသည့္ အတိုင္း လိုက္နာက်င့္သုံးၾကေစရန္ အမိန္႔ထုတ္ျပန္ေပးသည္။ ၁၁၄၉-ခုႏွစ္ထုတ္ အမိန္႔တြင္ ဗုဒၶဘာသာကုိ လိုက္နာေသာ သံဃာမႈမ်ားမွာ သံဃာအမွဴးအႀကီးတုိ႔က ဟိႏၵဴဘာသာလိုက္နာေသာ ဟိႏၵဴအႀကီးအမွဴးတုိ႔က ပသီ သာသနာကုိ လိုက္နာေသာ အယူ၀ါဒအမႈမ်ားမွာ ပသီအႀကီးအမွဴးတုိ႔က ဆုံးျဖတ္စီရင္ေစရန္ လႊဲေပးခဲ့သည္။ (ဗဒုံမင္းေခၚ ဘုိးေတာ္ဘုရားလက္ထက္ေတာ္တြင္ လြတ္လပ္စြာ ကုိးကြယ္ခြင့္”ဟူေသာ ေခါင္းစဥ္ျဖင့္ လုပ္သား ျပည္သူ႔ေန႔စဥ္ (၆-၁၂-၁၉၆၈)ေသာၾကာေန႔ထုတ္ သတင္းစာ၊ စာ-၆)

၃၅။     အမရပူရ ျမန္မာ အေျမာက္တပ္တြင္ စစ္သည္ေတာ္ အမႈထမ္း ၅၀၀-႐ွိသည္။ ၎တုိ႔အနက္ ႐ွစ္ေယာက္မွာ အမရပူရၿမဳိ႕တြင္ ေနထိုင္ၾကသည့္ ကုလားစစ္ပါရီမ်ားျဖစ္သည္။ က်န္သူမ်ားမွာ ကသည္းႏွင့္ ပသီ ကုလားမ်ားျဖစ္သည္။ (၎တုိ႔သည္ ဗုံးအုိးေက်း႐ြာတြင္ေနထိုင္သူမ်ားလည္းပါသည္။)ကသည္းမ်ားႏွင့္ မြတ္စလင္မ္ စစ္မႈထမ္းမ်ားသည္ တစ္လွ်င္ ရိကၡာဆန္ ႏွစ္တင္းသာရသည္။ ျမန္မာမ်ားမွာ လယ္ေျမမ်ားကုိ အခမဲ့ ထြက္ယက္ စားေသာက္ခြင့္ရသည္။ ပသီကုလားမ်ားကုိမူ အခြန္ေတာ္အမ်ဳိးမ်ဳိးမွ လြတ္ၿငိမ္းခ်မ္းသာခြင့္ေပး၍ စစ္မႈထမ္းေစ ပါသည္။ (ကပၸတိန္အာသာယူးလ္၏ အိႏၵိယဘုရင္ခံခ်ဳပ္ထံ ျမန္မာျပည္ အေျခအေနအရပ္ရပ္ႏွင့္ပတ္သက္ေသာ အစီရင္ခံစာ)

၃၆။     အမရပူရေခတ္၌ ေနျပည္ေတာ္တြင္ပင္ အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္ မြတ္စလင္မ္ အိမ္ေထာင္စု မိသားစု (၉၀၀၀) ကုိးေထာင္ခန္႔႐ွိ၍ ဗလီေပါင္း(၄၀)ခန္႔႐ွိသည္။ (Captain Henry Yule ေရး တကၠသုိလ္ေန၀င္း ဘာသာျပန္၊ အင္း၀ ေ႐ႊနန္းေရာက္ ၿဗိတိသွ် သံအဖြဲ႕မွတ္တမ္း)

၃၇။     ဘုိးေတာ္မင္းတရားႀကီး အင္း၀မွ အမရပူရသုိ႔ ေျပာင္းေ႔႐ႊခဲ့ရာ ဘုရင့္အမႈထမ္းမ်ားအတြက္ အတည္တက် ေနထိုင္ရန္ ဗုံးအုိး၊ ဆက်င္၀၊ ၾကည့္ျမင္တိုင္၊ ကုိယ္ရံေတာ္၊ အုပ္ခ်ဳပ္ရပ္ႏွင့္ အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္မ်ားအတြက္ သီးသီးသန္႔သန္႔ ရပ္ကြက္မ်ား သတ္မွတ္ေပးခဲ့သည္။ ရပ္ကြက္တုိင္းတြင္ ဗလီမ်ားေဆာက္လုပ္ရန္ ေျမေနရာမ်ား သတ္မွတ္ေပးခဲ့သည္။ ေတာင္သမန္ရြာအုပ္ႀကီး ဦးပိန္၏ ထင္ေပၚေက်ာ္ေစာေသာ အလွဴသည္ကား အမရပူရ ေတာင္သမန္အင္းႀကီးကုိ ျဖတ္ကူးရန္ တံတားႀကီးတစ္ခု ေဆာက္လုပ္လွဴဒါန္းခဲ့သည္။ (ရတနာသိခၤ မဟာရာဇ၀င္ ၃၆၈)

၃၈။     ေ႐ွးျမန္မာဧကရာဇ္တုိ႔လက္ထက္အခါက ေဒါနပန္းေတာ္ (၁၇)ဦးကုိ တစ္လလွ်င္ စပါးတင္းေရ (၁၉၀)ေပး၍ ခန္႔ထားေၾကာင္း ႏွစ္စဥ္ တန္ေဆာင္မုန္း နတ္ေတာ္ျပာသုိ တပုိ႔တြဲလမ်ားတြင္ (ေဒါနၿခံရပ္) (မႏၲေလး ေတာင္ျပင္အမရပူရကားလမ္း အေနာက္ဘက္၌ ေဒါနပန္းေတာ္မ်ားကုိ စိုက္ပ်ဳိး၍ ဥယ်ာဥ္အုပ္က တဆင့္ဆက္သ ရေၾကာင္းကုိ ၀န္ေထာက္မင္းဦးေမာင္ေမာင္တင္၏ ေရႊနန္းသုံးေ၀ါဟာရ အဘိဓါန္တြင္ ျပဆုိလ်က္႐ွိသည္။ ေဒါန ပန္းေတာ္မ်ားကုိစိုက္ပ်ဳိးေသာ အမႈထမ္းမ်ားမွာ အားလုံး ပသီကုလားမ်ားျဖစ္ၾကေလသည္။ (ဆရာမင္းသု၀ဏ္၏ ျမန္မာစာ ျမန္မာမႈက်မ္း၊ စာ - ၃၂၆)

၃၉။     ၁၈-ရာစုႏွစ္မ်ားအတြင္း အိႏၵိယမွ ရခိုင္ျပည္နယ္သုိ႔၀င္ေရာက္လာၾကသူမ်ားတြင္ မ်ားစြာေသာ မြတ္စလင္မ္ မ်ား ပါ၀င္ခဲ့သည္။ (အိႏၵိယႏိုင္ငံ ေဒလီၿမိဳ႕တြင္က်င္းပေသာ အာ႐ွသမုိင္းဆုိင္ရာ ကြန္ဂရက္တြင္ ဗုိလ္မွဴးဘ႐ွင္ တင္သြင္းေသာ Coming of Islam to Burma Down စာတမ္း၊ စာ-၆)

၄၀။     ကုန္းေဘာင္ေခတ္ဘုရင္ မင္းတုန္းမင္းတရားႀကီးလက္ထက္ေတာ္တြင္ မႏၲေလးၿမိဳ႕ေတာ္သစ္တည္ရာတြင္ အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္မ်ားအတြက္ ရပ္ကြက္ႀကီးမ်ား သီးသန္႔သတ္မွတ္ေပးခဲ့ပါသည္။ စၾကာႏြယ္စဥ္ရပ္ကြက္ (၈)ကြက္၊ ကုိယ္ရံေတာ္ရပ္ကြက္၊ အပ္ခ်ဳပ္ရပ္ကြက္၊ ေတာင္ပလူရပ္ကြက္၊ ဂၽြန္းတန္းရပ္ကြက္၊ စစ္ကိုင္းတန္း ရပ္ကြက္၊ ကုန္း႐ုိးရပ္ကြက္၊ ၀လီခန္ရပ္ကြက္၊ ကင္းတားကုလားပ်ဳိရပ္ကြက္ဟူ၍ ရပ္ကြက္ေပါင္း (၁၆)ကြက္ သတ္မွတ္ေပးခဲ့ၿပီး ရပ္ကြက္တုိင္းတြင္ ဗလီေဆာက္လုပ္ရန္ေျမေနရာမ်ား သတ္မွတ္ေပးခဲ့ပါသည္။ ထုိစဥ္က အဆက္အႏြယ္မ်ား ယေန႔တိုင္ အေျခတက်ေနထိုင္လ်က္ ႐ွိၾကပါသည္။ (ဦးေမာင္ေမာင္တင္ (မဟာ၀ိဇၨာ)၊ ျမန္မာ မင္းလက္ထက္ေတာ္စာတမ္း၊ စာ-၇၂)

၄၁။     မင္းတုန္းမင္းတရားႀကီး၏ သံ၀စၥရ အလွဴေတာ္စာရင္း၌ မကၠဟ္ၿမိဳ႕႐ွိ ပသီလူမ်ဳိးတုိ႔ ကုိးကြယ္သည့္ ပသီေက်ာင္းႀကီးအနီး စတုဒီသာတည္းခုိရန္ အုတ္ဇရပ္ေတာ္ႀကိးေဆာက္လုပ္လွဴဒါန္းေတာ္မူသည္။ (ကုန္းေဘာင္ ဆက္ မဟာရာဇ၀င္ေတာ္ႀကီး၊ တတိယအုပ္၊ စာ - ၄၄)

၄၂။     ဘုရင့္ကုိယ္ရံေတာ္တပ္က အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္မ်ား ၀တ္ျပဳႏိုင္ရန္ နန္းတြင္းၿမိဳ႕႐ုိးအတြင္း အေ႔႐ွေတာင္ ေထာင့္မွာ ဗလီတစ္လုံးေဆာက္လုပ္ၿပီး မင္းတရားႀကီးကုိယ္တုိင္ ေ႐ႊပႏၷတ္႐ိုက္ေပးခဲ့လုိ႔ ‘ေ႐ႊပႏၷတ္ဗလီ’ဆုိၿပီး အမည္တြင္ခဲ့တယ္။ (ပသီဦးကုိကုိေလးေရး၊ ျမန္မာႏိုင္ငံႏွင့္ အစၥလာမ္သာသနာ၊ စာ - ၃၅)

၄၃။     ၀န္ႀကီးသတုိး မဟာဗႏၶဳလသည္ ကုလားတုိ႔၏ ဗုံးအေျမာက္တုိ႔ကုိ လက္နက္မမွတ္၊ ေ႐ႊထီးျဖန္႔လ်က္ တပ္ထိပ္သုိ႔လွည့္ကာပတ္ကာမျပတ္သြားလာ၏။ တင္ျပင္သုိ႔လည္း ျမင္းႏွင့္ ျမင္းစီးသူရဲတုိ႔ကုိ လွံ႐ွည္အဲေမာင္း တုိ႔ကုိစြဲကိုင္လ်က္ တပ္ဗုိလ္ေနမ်ဳိးဂုဏ္နရတ္ႏွင့္ ျမင္းစီးေရ(၇၀)ေက်ာ္တုိ႔ ျမင္းေရးကစားေစသည္။ (ကုန္းေဘာင္ေခတ္ မဟာရာဇ၀င္ေတာ္ႀကီး၊ ဒု-တြဲ၊ စာ-၃၉၂) (ေနမ်ဳိးဂုဏ္နရတ္မွာ ခန္ဆပ္ဗုိလ္ဆုိသူျဖစ္ၿပီး မင္းတုန္းမင္းႏွင့္ သီေပါင္မင္းႏွစ္ဆက္ နာမည္ေက်ာ္ ျမင္းတပ္ဗုိလ္၀လီခန္၏ဖခင္ျဖစ္သည္။) ကုန္းေဘာင္ဆက္ ဘႀကီးေတာ္မင္း (၁၈၁၉ - ၁၈၃၇) ေခတ္ စစ္သူႀကီးမဟာဗႏၶုလဦးေဆာင္ေသာ ရမူး-ပန္း၀ါတုိက္ပြဲမွာ ခန္ဆပ္ဗုိလ္ (၀လီခန္၏ဖခင္)ဦးေဆာင္ေသာျမင္းတပ္ပါ၀င္ခဲ့သည္။ (ကုန္းေဘာင္ေခတ္ မဟာရာဇ၀င္၊ ဒုတိယတြဲ၊ စာမ်က္ႏွာ ၃၇၇)

၄၄။     မင္းတုန္းမင္းတရားႀကီး ဘုရင္ျဖစ္လာခဲ့ၿပီးေနာက္ ညီေတာ္ ကေနာင္မင္းသားႀကီးႏွင့္တိုင္ပင္၍ စပါးႀကိတ္စက္၊ စာပုံႏွိပ္စက္၊ ရကၠန္းစက္၊ လႊ၀ိုင္းစက္၊ ပဲနက္လုပ္စက္မ်ားကုိ အေနာက္ႏိုင္ငံႏွင့္ ကာလကတၱားၿမိဳ႕ မ်ားမွ၀ယ္ယူၿပီး စက္မႈႏိုင္ငံထူေထာင္ရာတြင္ အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္ အလုပ္သမားမ်ားပါ၀င္၍ မာလာမြန္(ခ)ဦးပြင့္ (အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္)သည္ အတတ္ပညာသင္သြားရၿပီး ပညာသင္ျပန္လာေသာအခါ ယမ္းခ်က္၀န္အျဖစ္ တာ၀န္ ေပးအပ္ခံခဲ့ရသည္။ ယင္းစက္မႈလုပ္ငန္းမ်ားတြင္သာမက ပသီမ်ားျဖစ္ၾကေသာ ကုလားပ်ဳိကင္းတား အမႈထမ္းတုိ႔သည္ (၁) ရန္ၿပိဳအေျမာက္ (၂) ရန္ပုံခြင္းအေျမာက္ (၃) ရန္ကင္းအေျမာက္ (၄) ရန္လင္းႀကီး အေျမာက္ (၅) လက္မႏွိပ္အေျမာက္စေသာ အေျမာက္စုအမႈေတာ္ထမ္းတုိ႔၌တစ္သင္းတြင္ လူ(၁၀၀၀)ခန္႔ အမႈေတာ္ထမ္း႐ြက္ၾကသည္။ ကုလားအမႈထမ္းတုိ႔မွာကား ကုလားပ်ဳိ ကင္းတားအေျမာက္စစ္သည္တုိ႔အျဖစ္ မိမိတုိ႔ တတ္စြမ္းရာက အမႈထမ္းရြက္ေစခဲ့ပါသည္။ (ဦးေမာင္ေမာင္တင္(မဟာ၀ိဇၨာ)၊ ပုဂံစာအုပ္တိုက္ထုတ္၊ ျမန္မာမင္းလက္ထက္ေတာ္စာတမ္းမ်ားစာအုပ္၊ စာ ၆၆၊ ၇၁၊ ၇၂)

၄၅။     ၁၈၈၅-ခု အထက္ျမန္မာႏိုင္ငံကုိသိမ္းရန္ သရက္ၿမိဳ႕မွ အဂၤလိပ္တပ္မ်ား ခ်ီတက္လာေသာအခါ သီေပါဘုရင္က စစ္ေၾကာင္းသုံးေၾကာင္း (၁) ေတာင္ငူစစ္ေၾကာင္း (၂) ေအာက္ျမစ္စစ္ေၾကာင္း၊ (၃) ဧရာ၀တီ စစ္ေၾကာင္းႏွင့္ ခုခံရန္ အမိန္႔ေတာ္ထုတ္ျပန္ခဲ့ရာ အကၠပတ္ျမင္း၀န္၊ ပင္လယ္ၿမိဳ႕စားႀကီး မဟာမင္းထင္ရာဇာ (ငယ္မည္ - ဦးခ်ဳံ၊ အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္)က ေတာင္ငူစစ္ေၾကာင္းကုိ ဦးေဆာင္ေစခဲ့သည္။ (ကုန္းေဘာင္ဆက္ မဟာရာဇ၀င္ေတာ္ႀကိး တတိယတြဲ စာ-၇၀၀)

၄၆။     ၁၈၈၅-ခု၊ ႏုိ၀င္ဘာလ (၂၉)ရက္ေန႔မွာ သီေပါဘုရင္ပါေတာ္မူၿပီး ေခတ္ဦးနယ္ခ်ဲ႕ဆန္႔က်င္ေတာ္လွန္ေရး ကာလမွာ (ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း၏အဘုိး ဗုိလ္မင္းေရာင္တုိ႔ႏွင့္ေခတ္တူ) ပခုကၠဴ၊ မိတၳီလာ၊ ေက်ာက္ဆည္နယ္ တစ္၀ိုက္မွာ သူပုန္အျဖစ္ တာ၀န္ယူ ထမ္းေဆာင္ခဲ့သူ ဗုိလ္ရာကြတ္ကုိ အဂၤလိပ္က ဖမ္းမိသည့္အခါ သစၥာခံလွ်င္ ရာထူးေပးမည္ဟု ကမ္းလွမ္းခဲ့ျခင္းကုိလက္မခံဘဲ ဘုရင္ခ်ီးျမႇင့္ထားေသာ ကတၱီပါအကၤ် ီစိမ္းကုိ၀တ္ၿပီး ႀကိဳးစင္ တက္ခဲ့သည္။ (ဆင္ျဖဴကၽြန္းေအာင္သိန္းေရး ‘နယ္ခ်ဲ႕ေခတ္ဦးေတာ္လွန္ေရးသမားႀကီးမ်ား’စာအုပ္)

၄၇။     ဗမာ့လြတ္လပ္ေရးတပ္မေတာ္ (ဘီအိုင္ေအ) ဗမာ့ကာကြယ္ေရးတပ္မေတာ္ (ဘီဒီေအ)တုိ႔တြင္ သိ႐ွိရ သေလာက္ စာရင္းမွာ ေအာက္ပါအတုိင္းျဖစ္သည္။

(၁)     ရဲေဘာ္ေမာင္ေမာင္ (ဗုိလ္ေမာင္ေမာင္)သည္ ဒုတိယပတ္ဗုိလ္သင္တန္းဆင္းၿပီး ဘီဒီေအ တပ္ရင္း(၆)တြင္ တာ၀န္က်၍ အဓိပတိတပ္ ကုိယ္ရံေတာ္တပ္တြင္ ကင္းဗုိလ္အျဖစ္ တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ခဲ့သည္။

(၂)     ရဲေဘာ္ဘလွ(ကန္႔ဘလူ)သည္ တတိယပတ္ဗုိလ္သင္တန္းဆင္း၍ တုိင္း(၇)၌ ဂ်ပန္ေတာ္လွန္ေရး တြင္ ပါ၀င္ခ့ဲသည္။ ဒုတိယကမာၻစစ္အၿပီး တပ္မေတာ္မွ အနားယူခဲ့သည္။

(၃)     ကုိ၀င္းေမာင္(ကသာ)သည္ တတိယပတ္ဗုိလ္သင္တန္းဆင္း၍ အေမရိကန္တပ္ဦးႏွင့္ ဆက္သြယ္ေရးတာ၀န္ေပးအပ္ခံခဲ့၇သည္။ ဒုတိယကမာၻစစ္အၿပီးတြင္ တပ္မေတာ္မွ အနားယူခဲ့သည္။

(၄)     ဗိုလ္ေအာင္ေဇယ် (ကုိတင္ႀကီး)သည္ ဘီဒီေအတြင္ပါ၀င္ခဲ့၍ ဂ်ပန္ေတာ္လွန္ေရးတြင္ပါ၀င္ခဲ့ၿပီး ဂ်ပန္မ်ား ဖမ္းမိ၍ သတ္ပစ္ခံခဲ့ရသည္။

(၅)     ဗုိလ္ဘ႐ွင္ (သမုိင္းေကာ္မ႐ွင္ ဗုိလ္မွဴးဘ႐ွင္)သည္ ဂ်ပန္ေခတ္တြင္ အာ႐ွလူငယ္အဖြဲ႕ခ်ဳပ္၏ ဥာဏဗလ တာ၀န္ယူခဲ့သည္။ ဘီဒီေအသုိ႔၀င္ေရာက္၍ ဂ်ပန္ေတာ္လွန္ေရးတြင္ တုိင္း(၄)တြင္ တာန္ယူခဲ့သည္။

(၆)     ဗုိလ္တင္ေမာင္(ပ်ဥ္းမနား)သည္ ဘီဒီေအတြင္ ဗုိလ္အဆင့္တာ၀န္ထမ္းေဆာင္သည္။ ဂ်ပန္ေတာ္လွန္ေရး တြင္ပါ၀င္ခဲ့ၿပီး ဗမာ့တပ္မေတာ္တြင္ဆက္လက္တာ၀န္ထမ္းေဆာင္သည္။

(၇)     ရဲေဘာ္ဦးသည္ ဘီဒီေအတြင္ပါ၀င္ခဲ့၍ အထက္ဗမာျပည္ဗုိလ္မွဴးဗထူး၏ ဗုိလ္အာဠာ၀ကတပ္တြင္ တာ၀န္ယူ၍ ဂ်ပန္ေတာ္လွန္ေရးတြင္ ပါ၀င္ခဲ့သည္။

(၈)     ရဲေဘာ္လွျမင့္(ေပါင္းတည္)သည္ ဘီဒီေအတြင္၀င္ေရာက္ခဲ့ၿပီး ဂ်ပန္ေတာ္လွန္ေရး ျမစ္၀ကၽြန္းေပၚတုိင္း၌ ပါ၀င္ထမ္းေဆာင္၍ တပ္မေတာ္၌ ဆက္လက္တာ၀န္ထမ္းေဆာင္ခဲ့သည္။

(၉)     ရဲေဘာ္ဘူ႐ွန္(လယ္ေ၀း)သည္ ဘီဒီေအတြင္ ပါ၀င္ခဲ့ၿပီး ဂ်ပန္ေတာ္လွန္ေရး တုိင္း(၆)၌ တာ၀န္က်ခဲ့သည္။

(၁၀)    ဗုိလ္ေက်ာ္ျမ(လယ္ေ၀း)သည္ ဘီဒီေအတြင္ပါ၀င္ခဲ့ၿပီး ဂ်ပန္ေတာ္လွန္ေရးတြင္ တုိင္း(၄)၌ တာ၀န္ထမ္း ေဆာင္ခဲ့သည္။

(၁၁)    ရဲေဘာ္လွေအာင္(အင္းစိန္)သည္ ဘီဒီေအတြင္ပါ၀င္ခဲ့ၿပီး ဂ်ပန္ေတာ္လွန္ေရးတုိင္း (၄)၌ ပါ၀င္ခဲ့သည္။  (ပသီဦးကုိကုိေလးျပဳစုေသာ ‘ျမန္မာႏိုင္ငံႏွင့္ အစၥလာမ္သာသနာ’စာအုပ္၊ စာ ၁၂၆ - ၁၂၇)

၄၈။     ၁၉၀၆-ခုႏွစ္တြင္ ‘ဗုဒၶကလ်ာနယု၀အသင္း’(၀ိုင္အမ္ဘီေအ)ကဲ့သုိ႔ ၁၉၀၉-ခုႏွစ္မွာ ‘ဘားမားမြတ္စလင္မ္ ဆုိဆိုက္တီ’က ေဆာင္႐ြက္ခဲ့သည္။ (ပသီဦးကုိကုိေလးေရး၊ ျမန္မာႏိုင္ငံႏွင့္ အစၥလာမ္သာသနာ၊ စာ - ၃၈)

၄၉။     ေက်ာင္းသားေခါင္းေဆာင္မ်ားသည္ တန္ေဆာင္မုန္းလျပည့္ေက်ာ္ (၈)၇က္၊ ဒီဇင္ဘာလ (၃)ရက္ေန႔တြင္ ေ႐ႊတိဂုံေစတီရင္ျပင္ေတာ္စေနေထာင့္၌ စည္းေ၀းတုိင္ပင္လ်က္ သစၥာဆုိ လက္မွတ္ေရးထုိးၿပီး သပိတ္ေမွာက္ရန္ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ ခ်ၾကသည္။ ထုိေက်ာင္းသားေခါင္းေဆာင္ (၁၁)ဦးအား (၁) ဦးဘဦး (၂) ကုိဘုိးဘကြန္း (၃) သံတြဲ ကုိဘ႐ွင္ (၄) ေတာင္ငူကုိသာညြန္႔ (၅) ကုိလွတင္ (၆) ကုိေအး (၇) ကုိညီပိုက္ (၈) ကုိေအာင္ဒင္ (၉) ကုိေဖသိန္း (၁၀) ကုိဘ႐ွင္ (၁၁) ကုိထြန္း၀င္းတုိ႔ျဖစ္ၾကသည္။ (၁၉၂၀-ျပည့္ႏွစ္ တကၠသုိလ္ေက်ာင္းသားမ်ား သပိတ္ ဦးေဆာင္ ခဲ့သူ(၁၁)ဦးတါင္ ဦးဘ႐ွင္-သံတြဲ သည္ အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္ျဖစ္သည္။) (ျမန္မာ့ဆုိ႐ွယ္လစ္လမ္းစဥ္ ပါတီထုတ္ ‘ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရးအေျချပသမုိင္း၊ စာ-၂၀၀) (အုိးေ၀၏ ေ႐ႊရတုသဘင္ လက္ေ႐ြးစင္ေဆာင္းပါးမ်ား၊ ဒု-ႀကိမ္၊ စာ - ၂၀၁)

၅၀။     ဤဆုံးျဖတ္ခ်က္အရ ဘီေအတန္းမွ ကုိဘဦး၊ ကုိလူေဖ၀င္း၊ မစၥတာရာဇတ္တုိ႔အပါအ၀င္ ေက်ာင္းသား(၈၀)ဘီဘက္စီအထက္တန္းမွ ကုိဘုိးကြန္းအပါအ၀င္ (၃၀)၊ ဘီေအ ေအာက္တန္းမွ (၂၈)၊ ဘီအက္စီေအာက္တန္းမွ (၁၃)၊ အိုင္ေအအထက္တန္းမွ (၇၈)၊ ဘီအက္စီအထက္တန္းမွ (၇၈)၊ ဘီအက္စီ အထက္တန္းမွ(၈၆)၊ အိုင္ေအေကာက္တန္းမွ (၃၇)၊ အိုင္အက္စီေအာက္တန္းမွ (၁၀၀)ေက်ာ္တုိ႔သည္ အာဏာပိုင္ တုိ႔အေနျဖင့္ မိမိတုိ႔ လုိလားခ်က္မ်ားကုိ လိုက္ေလ်ာသည္ျဖစ္ေစ။ မလိုက္ေလ်ာသည္ျဖစ္ေစ မည္သည့္နည္းႏွင့္မွ် သပိတ္မလွန္ (Unconditional Boycott) ေတာ့ရန္ဆုံးျဖတ္လိုက္ၾကသည္။ ေနာက္ဆုံးတြင္ တင္းလြန္းေတာ့ ျပတ္ခဲ့ၾကေပသည္။ (အုိးေ၀၏ ေ႐ႊရတုသခင္ လက္ေ႐ြးစင္ေဆာင္းပါးမ်ား၊ ဒုႀကိမ္၊ စာ-၂၀၂)

၅၁။     ၁၉၃၀-ျပည့္ႏွစ္ ဆရာစံေတာင္သူလယ္သမား ပုန္ကန္မႈတြင္ပါ၀င္ခဲ့သည့္ ဆရာစံ သူပုန္ဌာနခ်ဳပ္ အလံေတာင္အနီး႐ွိ ၀ံကိုက္႐ြာ (ဥကၠံၿမိဳ႕ေျမာက္ဖက္ သူပုန္ဌာနခ်ဳပ္၏ အေနာက္ဖက္)မွ ‘ဦဒူဒူး’ဆုိသူသည္ အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္ျဖစ္သည္။ ၎႐ြာတြင္ အိမ္ေျခ(၁၈၀)႐ွိၿပီး၊ ဗလီႏွစ္လုံး႐ွိသည္။ (ႀကိဳးက်ကၽြန္းျပန္ ဦးဘုိးျဖဴ ျပဳစုေသာ ၿဗိတိသွ်အစိုးရအား ကၽြႏ္ုပ္တုိ႔ ေတာ္လွန္ခဲ့စဥ္က စာအုပ္၊ စာ ၄၁၊ ၄၆-၄၇)

၅၂။     ကုိယ္စားလွယ္လူႀကီးမ်ားက ျမန္မာမြတ္စလင္မ္လူမ်ဳိးမ်ားသည္ ေဇရ္ဘာဒီဟုေခၚေ၀ၚျခင္းကုိ အၿမဲပင္ မႏွစ္သက္ခဲ့ၾကေၾကာင္း၊ ၎တုိ႔မွာ ျမန္မာျပည္တြင္ ဆင္းသက္ေပါက္ပြားလာခဲ့၍ ျမန္မာလူမ်ဳိးမ်ားႏွင့္အတူ ျဖစ္လုိေသာဆႏၵအၿမဲ႐ွိခဲ့ၾကသျဖင့္ သန္းေခါင္စာရင္းႏွင့္ပတ္သက္၍ ၎တုိ႔အား ျမန္မာမြတ္စလင္မ္လူမ်ဳိးဟု ေခၚေ၀ၚေစလုိေၾကာင္းေျပာျပၾက၍ ဦးေစာ နန္းရင္း၀န္ျဖစ္စဥ္က ‘ျမန္မာမြတ္စလင္မ္’ဟု ေခၚေ၀ၚသုံးစြဲရန္ ျပန္တမ္း တစ္ေစာင္ တရား၀င္ေၾကညာခဲ့သည္။ (ပသီဦးကုိကုိေလးေရး၊ ျမန္မာႏိုင္ငံႏွင့္ အစၥလာမ္ဘာသာစာအုပ္၊ စာ-၁၅၈)

၅၃။     ၁၉၄၁-ခုႏွစ္ စက္တင္ဘာလ(၂၇)ရက္ေန႔စြဲျဖင့္ ေနာင္အခါတြင္ ျမန္မာႏိုင္ငံဆုိင္ရာ ဘုရင္ခံမင္းႀကီး ဆာေဒၚမန္စမစ္က ‘ေဇတဘာဒီ’ဟူသည္ စကားရပ္အစား ‘ဗမာမြတ္စလင္မ္’ဟု ေခၚေ၀ၚသုံးစြဲရန္ ျပန္တမ္း တစ္ေစာင္ တရား၀င္ေၾကညာခဲ့သည္။ (ပသီဦးကုိကုိေလးေရ၊ ျမန္မာႏိုင္ငံႏွင့္ အစၥလာမ္ဘာသာစာအုပ္၊ စာ-၁၅၈)

၅၄။     ၁၉၄၁-ခုႏွစ္ ေမလ(၃)၇က္ေန႔တြင္ ရမည္းသင္းခ႐ိုင္ ယင္းေတာ္႐ြာႀကီး၌ တတိယအႀကိမ္ ႏုိးၾကားေရး ညီလာခံႀကီးကုိက်င္းပခဲ့ရာ ထုိညီလာခံႀကီးတြင္ ဆရာႀကီးဦးရာဇတ္ဦးေဆာင္ေသာ အမႈေဆာင္အဖြဲ႕ကုိ ေရြးခ်ယ္ တင္ေျမႇာက္ၾကသည္။ ထုိညီလာခံတြင္ ဆရာႀကီးက သဘာပတိမိန္႔ခြန္းေျပာၾကားရာတြင္ ေအာက္ပါအတုိင္း ေျပာၾကားခဲ့သည္။

“ဆရာႀကီးဦးရာဇတ္၏မိန္႔ခြန္းတြင္ ဗမာမြတ္စလင္မ္တုိ႔သည္ စစ္သားမ်ဳိးျဖစ္ေၾကာင္း၊ မႏၲေလး႐ွိ ဗမာမြတ္စလင္မ္ မ်ား ေနထုိင္ရာရပ္ကြက္ႀကီးမ်ား၏ အမည္မ်ားကုိ ေထာက္ျပသြားေၾကာင္း၊ ဗမာဘုရင္လက္ထက္က ဗမာမြတ္စလင္မ္ အေျမာက္တပ္သားမ်ားေနထိုင္ခဲ့ရာကုိ ဂၽြန္းတန္းဟူ၍လည္းေကာင္း၊ ကင္းတားကုလားပ်ဳိစစ္သား မ်ားေနထိုင္ခဲ့ရာရပ္ကြက္ကုိ ကုလားပ်ဳိတန္းဟူ၍ လည္းေကာင္း၊ ဗုံးတပ္သားမ်ားေနထိုင္ရာအရပ္ကုိ ဗုံးအုိးဟူ၍ လည္းေကာင္း စသည္ျဖင့္ေခၚတြင္ခဲ့ရာ ယခုထက္တိုင္ အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္ တုိင္းရင္းသားမ်ား ေနထိုင္လ်က္ ႐ွိေၾကာင္း ေထာက္ျပသြားခဲ့ေလသည္။ (ဆရာခ်ယ္(ခ)ဦးဘုိးခ်ယ္ေရး ‘ကၽြႏ္ုပ္အေၾကာင္းမွ သိေကာင္းစရာမ်ား၊ စာ ၁၈၄-၁၈၅)

၅၅။     ၁၉၄၆-ခုႏွစ္ ဇန္န၀ါရီလ (၁၈)ရက္မွ (၂၁)ရက္အထိ ေ႐ႊတိဂုံအလယ္ပစၥယံတြင္က်င္းပေသာ ဖဆပလ ညီလာခံႀကီးမွာ -

(က)    အဆုိအမွတ္(၁) - လုံး၀လြတ္လပ္ေရးအဆုိကုိ သခင္ျမက တင္သြင္းၿပိး၊ သခင္စိုး၊ သခင္ေအာင္စိန္ (ဗမက)ႏွင့္ ျမင္းၿခံကုိယ္စားလွယ္ ဦးၾကည္လြင္တုိ႔က ေထာက္ခံၾကသည္။

(ခ)     ဘိလပ္သြားအဆုိကုိ ဦးဘဦး(မႏၲေလး)ကတင္သြင္းၿပီး ဦးညီညီ(ဗမက)က ေထာက္ခံခဲ့သည္။

(ဂ)     အဆုိအမွတ္(၆) - တုိင္းရင္းသားလူနည္းစုမ်ားအေရးကုိ ဒီးဒုတ္ဦးဘခ်ဳိက တင္သြင္းခဲ့သည္။ ၎အဆုိ တြင္ ‘ဗမာမြတ္စလင္မ္လူထုသည္ အိႏၵိယသားမ်ားႏွင့္ လမ္းခြဲၾကၿပီး ျမန္မာမ်ားအျဖစ္ ခံယူလာၾကသည္ကုိ ႀကိဳဆုိေၾကာင္း၊ ၎တုိ႔ကုိ လူနည္းစုမ်ား ရသင့္ရထိုက္သည့္ အခြင့္အေရးမ်ား တန္းတူေပးရန္ ဖဆပလမွ တာ၀န္ယူေၾကာင္း ေဖာ္ျပထားသည္။

(ဃ)    ျပည္နယ္ျပည္မ မခြဲထားေရးအဆုိကုိ ဦးေဖခင္ (သံအမတ္ႀကီး-ၿငိမ္း) (ဗမက)က အဆုိတင္သြင္းခဲ့သည္။

(င)     ႏိုင္ငံတကာေရးရာအဆုိကုိ ဦးသိန္းေဖက တင္သြင္းၿပီး ဦးၾကြယ္၀ (ဗမက)က ေထာက္ခံခဲ့သည္။ (ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း၏ လြတ္လပ္ေရးႀကိဳးပမ္းမႈျဖစ္စဥ္မွတ္တမ္းစာအုပ္၊ စာ-၂၅၅၊ ေမၿမိဳ႕ခ်စ္ေဆြေရး၊ ၁၉၈၁-ခု၊ ပုဂံစာအုပ္တိုက္)

၅၆။     ဖဆပလညီလာခံႀကီးမွာ ဆရာႀကီးဒီးဒုတ္ဦးဘခ်ဳိတင္သြင္းေသာ အဆုိအမွတ္(၆)တြင္ ေဖာ္ျပထားေသာ ‘ဗမာမြတ္စလင္မ္’ဆုိသူတုိ႔ကုိ လူနည္းစုမ်ား ရသင့္ရထိုက္သည့္ အခြင့္အေရးမ်ားေပးရန္ ဖဆပလအဖြဲ႕ခ်ဳပ္ႀကီးက တာ၀န္ယူသည္’အဆုိႏွင့္ပတ္သက္ၿပီး ၁၉၄၆-ခုႏွစ္ ဒီဇင္ဘာလတြင္က်င္းပေသာ ဗမကအဖြဲ႕ခ်ဳပ္ ႏွစ္ပတ္လည္ ညီလာခံႀကီးတြင္ လူနည္းစုအခြင့္အေရးယူလုိသူမ်ားက (၃၇)မဲ၊ လူနည္းစု အခြင့္အေရးမယူလုိသူမ်ားက (၃၇)မဲ ႏွင့္ မဲခ်င္းတူေနရာ သဘာပတိအဆုံးအျဖတ္မဲကုိ ဆရာႀကီးဦးရာဇတ္က လူနည္းစု အခြင့္အေရးမယူသင့္သည့္ ဘက္မွ မဲေပးဆုံးျဖတ္ခဲ့သည္။ (ပသီဦးကုိကုိေလးေရး၊ တုိင္းရင္းသား ႏိုင္ငံသား အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္တုိ႔အတြက္ ေခါင္းစဥ္(၄)ရပ္၊ စာ-၄၅)

၅၇။     ကုိးကြယ္သည့္ဘာသာေရးမွာ လူအသီးသီးတုိ႔၏ သက္၀င္ယုံၾကည္မႈျဖစ္၏။ ႏိုင္ငံေရးမွာကား လူအသီးသီး တုိ႔၏ေပါင္းသင္းဆက္ဆံမႈ သိပၸံအတတ္သာလွ်င္ျဖစ္၏။ သိပၸံအတတ္အေနအားျဖင့္ ႏိုင္ငံေရးသည္ လူအသီးသီး တုိ႔၏ အခြင့္အေရးကုိ ေစာင့္ေ႐ွာက္ရေပလိမ့္မည္။ အခြင့္အေရးမ်ားတြင္ လြတ္လပ္စြာဘာသာကုိးကြယ္ႏိုင္မႈလည္း ပါ၀င္ေလ၏။ ဤအခြင့္အေရးေပးရာ၌ပင္ ကၽြႏ္ုပ္တုိ႔သည္ ႏိုင္ငံေရးႏွင့္ ကုိးကြယ္သည့္ဘာသာေရးႏွစ္႒ာနစပ္ၾကား တြင္ စည္းထားရေပလိမ့္မည္။ အဘယ့္ေၾကာင့္ဆုိေသာ္ ႏိုင္ငံေရးႏွင့္ ဘာသာေရးမွာ သေဘာမတူမႈ အမႈ ကြဲျပား တစ္ျခားစ ျဖစ္ေသာေၾကာင့္တည္း။ ဘာသာေရးႏွင့္ ႏိုင္ငံေရးကုိ ေရာစပ္ပါမူ ဘာသာေရး၏ သေဘာတရားကုိ ဆန္႔က်င္ရာေရာက္ေပ၏။” (၁၉၄၆-ခုႏွစ္ ဇန္န၀ါရီလ (၂၀)ရက္ေန႔တြင္က်င္းပေသာ ပထမအႀကိမ္ ဖဆပလ ညီလာခံမွ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း၏ မိန္႔ခြန္းမွ ေကာက္ႏႈတ္ခ်က္)

၅၈။     ကၽြန္ေတာ္တုိ႔တုိင္းျပည္မွာ အေလာင္းဘုရားလက္ထက္ကတည္းက မူဆလင္ေတြ႐ွိတယ္။ ဘရင္ဂ်ီေတြ ႐ွိတယ္။ အစတုံးက ႐ွိလာၾကတဲ့ နတ္ကုိးကြယ္တဲ့ ေတာင္တန္းသားေတြ႐ွိတယ္။ အဲဒီ ေတာင္တန္းသားေတြဟာ အဂၤလိပ္ လက္ေအာက္တုန္းက အခ်ဳိ႕ခရစ္ယာန္ေတြျဖစ္ၿပီး အ႐ုိးစြဲေနၾကတာ႐ွိတယ္။ သူတုိ႔တေတြဟာ အားလုံး ႏိုင္ငံသားေတြပါပဲ။ တုိင္းျပည္ကုိ ကၽြန္တြင္းက လြတ္ေအာင္တိုက္ၾကတုန္းက ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ခ်ည္းမဟုတ္ဘူး။ သူတုိ႔တစ္ေတြပါ ပါၾကတယ္။ အခုကၽြန္တြင္းက လြတ္မည္မႀကံေသးဘူး။ သူတုိ႔တေတြေပၚမွာအႏိုင္က်င့္ၿပီး ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ဟာ တုိင္းျပည္တစ္ခုလုံး စည္းလုံးၾကဖုိ႔လုိတယ္။ အခုအခ်ိန္မွာ လုိခ်င္တာက ျပည္ေထာင္စုထဲမွာ ႐ွိေနၾကတဲ့ လူမ်ဳိးအားလုံး ဘာသာအားလုံး ဘယ္ေတာ့မွ မၿပိဳကြဲဘဲ ခြဲထြက္သြားမယ့္လူေတြ မလာေစဘဲ ႏိုင္ငံစိတ္ဓါတ္ တစ္ခုတည္း႐ွိေအာင္ သြင္းၿပီး၊ စည္းလုံးဖုိ႔။ (၁၉၄၇-ခုႏွစ္ ေမလတြင္က်င္းပေသာ ဖဆပလျပင္ဆင္မႈ ညီလာခံတြင္ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း၏ ေျပာၾကားခ်က္)

၅၉။     ႐ွမ္းျပည္ အထူးသျဖင့္ ေတာင္ႀကီးက ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ ေက်ာင္းသားလူငယ္မ်ားႏွင့္လည္း ခင္မင္ရင္းႏွီးသျဖစ္ ေလသည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ တုိင္းရင္းသားခ်စ္ၾကည္ ညီညြတ္ေရး ပင္လုံစာခ်ဳပ္ႀကီးကုိ ခ်ဳပ္ဆုိႏိုင္ေအာင္ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ ၀ိုင္း၀န္းႀကိဳးပမ္းလုပ္ေဆာင္ၾကရာ၌ ဦးေဖခင္သည္ ဖဆပလအဖြဲ႕ခ်ဳပ္ႏွင့္ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ ႐ွမ္းျပည္လြတ္လပ္ေရး အဖြဲ႕ခ်ဳပ္တုိ႔ၾကား ေအာင္သြယ္ေတာ္ႀကီးသဖြယ္ျဖစ္ခဲ့ေပသည္။ (ပင္လုံစာခ်ဳပ္ လက္မွတ္ေရးထုိးသူတစ္ဦးျဖစ္ေသာ ႏိုင္ငံေတာ္ေကာင္စီ၀င္(အၿငိမ္းစား)ဦးတင္ဧ၊ ပင္လုံ ကုိယ္ေတြ႕၊ စာ-၁၅)

၆၀။     ဤစာအုပ္တြင္ သံအမတ္ႀကီး(အၿငိမ္းစား)ဦးေဖခင္သည္ ေ႐ြတိဂုံအလယ္ပစၥယံညီလာခံႀကီးမွသည္ ၁၂-၂-၄၇ ေန႔ ပင္လုံစာခ်ဳပ္ လက္မွတ္ေရးထုိး ခ်ဳပ္ဆုိၿပီးသည္အထိ သူကုိယ္တုိင္ ေတာက္ေလွ်ာက္ပါ၀င္ခဲ့ေသာ တုိင္းရင္းသား စည္းလုံးညီညြတ္မႈ တည္ေဆာက္ေရးႀကိဳးပမ္းမႈအေၾကာင္းကုိ ကြက္ကြက္ကြင္းကြင္း အေသးစိတ္ ေရးသားေဖာ္ျပထားျခင္းျဖစ္သည္။ (ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္း၏ အပါးေတာ္ၿမဲ အတြင္း၀န္ေဟာင္း၊ ႏိုင္ငံ့ဂုဏ္ရည္ ပထမအဆင့္ ဗုိလ္ထြန္းလွ(တကၠသုိလ္ေန၀င္း) ပင္လုံကုိယ္ေတြ႕၊ စာ-၁၉)

၆၁။     ကၽြန္ေတာ္သည္ ဖဆပလအဖြဲ႕ခ်ဳပ္၏ ေတာင္တန္းနယ္ေဒသေရးရာဌာနတြင္ အတြင္းေရးမွဴးအျဖစ္ ေဆာင္႐ြက္ရသူျဖစ္သည့္အားေလ်ာ္စြာ အစည္းအေ၀းတုိင္းတြင္လည္းေကာင္း၊ အလြတ္သေဘာ ေတြ႕ဆုံမႈမ်ား တြင္လည္းေကာင္း ပါ၀င္ခဲ့ရေပသည္။ ယင္းသုိ႔ ပါ၀င္ရာတြင္ တစ္ဖက္ႏွင့္တစ္ဖက္ သေဘာထားအျမင္မ်ား ညႇိႏႈိင္း ေပါင္းစပ္ေပးရျခင္း၊ ႐ွင္းလင္းေဆြးေႏြးရျခင္းမ်ား ေဆာင္႐ြက္ခ့ဲရပါသည္။” (မဟာသေရစည္သူ အၿငိမ္းစား သံအမတ္ႀကီး ႏိုင္ငံ့ဂုဏ္ရည္ ပထမအဆင့္၊ ဦးေဖခင္ေရး၊ ပင္လုံ ကုိယ္ေတြ႕၊ စာ-၇၈)

၆၂။     တုိင္းျပဳျပည္ျပဳလႊတ္ေတာ္၏ ေ႐ြးေကာက္ပြဲႀကီးၿပီးသည့္ေနာက္ ဖြဲ႕စည္းသည့္ ဖဆပလအစုိးရအဖြဲ႕တြင္ (ဗမကဥကၠဌ)ဆရာႀကီး ဦးရာဇတ္သည္ အမ်ဳိးသားစီမံကိန္းႏွင့္ ပညာေရး႒ာန၀န္ႀကီးျဖစ္လာၿပီး ဦးခင္ေမာင္လတ္ သည္ ပညာေရးပါလီမန္အတြင္း၀န္ျဖစ္လာခဲ့သည္။ (တုိင္းျပဳျပည္ျပဳလႊတ္ေတာ္ ညီလာခံမွတ္တမ္း အတြဲ(၁)၊ အစည္းအေ၀းအမွတ္-၄)

၆၃။     ဗမာေတြဟာ ဗမာေတြပါ။ မြတ္စလင္မ္ဘာသာယူထားတဲ့ဗမာေတြပါ။ မြတ္စလင္မ္ဘာသာယူထား ပုိလုိ႔ သီးျခားဖြဲ႕သင့္တယ္လုိ႔ ခင္ဗ်ားတုိ႔က ေျပာလာရင္၊ ဗမာခရစ္ယာန္ေတြကလည္းဖြဲ႕၊ ဗမာဟိႏၵဴေတြကလည္းဖြဲ႕လာ လိမ့္မယ္။ ဗမာဗုဒၶဘာသာေတြကလည္းဖြဲ႕လာၾကလိမ့္မယ္။ ျပည္ေတာ္သာလုပ္ငန္းေတြျပၿပီး စည္း႐ုံးတာနဲ႔ ဘာသာေရးကုိျပၿပီး စည္း႐ုံးတာက ပုိၿပီးလြယ္ကူပါတယ္။ ဘာသာျပၿပီး စည္း႐ုံးတဲ့အဖြဲ႕အစည္းေပၚလာရင္ တုိင္းျပည္ အတြက္ မေကာင္းပါ။ ဘာသာေရးကုိ လြတ္လပ္စြာကုိးကြယ္ႏိုင္ေပမယ့္ ဘာသာေရးညီညြတ္မႈမ႐ွိရင္ ဘသာေရးအဓိက႐ုဏ္းျဖစ္ၿပီး တုိင္းျပည္အတြင္း ေသြးေခ်ာင္းစီးပါလိမ့္မယ္။ ဗမကေတြထဲမွာ႐ွိတဲ့အယူသည္းတဲ့ လူေတြကုိ ထိန္းသိမ္းထားဖုိ႔လည္း အေရးႀကီးပါတယ္။ ဗမကကုိ အခ်ိန္မီ မဖ်က္သိမ္းရင္ အျခားဘာသာေရးအဖြဲ႕ အစည္းေတြ မႈိလုိေပါက္လာၿပီး လြတ္လပ္ေရးကုိ ထိခိုက္ႏိုင္ပါတယ္။ ၁၉၄၈-ခုႏွစ္ လြတ္လပ္ေရးရၿပီးကတည္းက ဗမက မ႐ွိသင့္ေတာ့ေၾကာင္း ကၽြန္ေတာ္ေျပာခဲ့ဖူးပါတယ္။ (ဗမကကုိဖ်က္သိမ္းရန္ ၁၉၅၅-ခုႏွစ္ ဒီဇင္ဘာလ ၂၇-ရက္ေန႔တြင္ ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္ဦးႏုက ညႊန္ၾကားခဲ့၍ ေျပာၾကားေသာ မိန္႔ခြန္း)

၆၄။     တုိင္းျပဳျပည္ျပဳလႊတ္ေတာ္တြင္ ဖဆပလအမတ္မ်ားအျဖစ္ ေ႐ြးခ်ယ္ခံရသူမ်ား

          (၁)     ဦးရာဇတ္                  (မႏၲေလး၊ ၿမိဳမေ႔႐ွပိုင္း)

          (၂)     ဦးသန္းညြန္႔(ေမၿမိဳ႕)      (မႏၲေလး၊ ေက်းလက္ေတာင္ပိုင္း)

          (၃)     ဦးခင္ေမာင္လတ္         (ေျမာင္းျမ၊ ေက်းလက္ေတာင္ပိုင္း)

          (၄)     ဦးေဖခင္                   (ရမည္းသင္း၊ ေက်းလက္ေျမာက္ပိုင္း)

          (၅)     ဦးသန္းျမင့္                (ေမာ္လၿမိဳင္၊ ေျမာက္ပိုင္း)

          (၆)     ေဒၚေစာေ႐ႊ                (ရန္ကုန္ၿမိဳ႕မ၊ လမ္းမေတာ္)

(ပသီဦးကုိကုိေလးေရး၊ တုိင္းရင္းသားႏိုင္ငံသား အစၥလာမ္သာသနာ၀င္တုိ႔အတြက္ ေခါင္းစဥ္(၄)ရပ္၊ စာ-၂၀)

၆၅။     တိုင္းျပဳျပည္ျပဳလႊတ္ေတာ္မွ ႏိုင္ငံေတာ္ဖြဲ႕စည္းအုပ္ခ်ဳပ္ပုံ အေျခခံဥပေဒ အေကာင္အထည္ေဖာ္ေရး စဥ္းစားၾကသည္။ လႊတ္ေတာ္က်င္းပခဲ့ၾကသည္။ လႊတ္ေတာ္တြင္ ဗုိလ္ခ်ဳပ္ေအာင္ဆန္းသည္ တုိင္းျပည္၏ အနာဂတ္ အတြက္ ဥပေဒၾကမ္းကုိ တင္ခဲ့သည္။ အမတ္မ်ားက ေထာက္ခံခဲ့ၾကသည္။ ဆရာမႀကိး ေဒၚေစာေ႐ႊ၏ ေထာက္ခံမႈတြင္ “ဗမာအမ်ဳိးသမီးေတြကုိ ကမာၻ႔အဆင့္အတန္းမီေအာင္ လိုက္ႏိုင္ဖုိ႔ ဥပေဒမွာ ျမႇင့္တင္ေပးထားတာ ထင္႐ွးပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဒီအဆုိကုိ လုံး၀ေထာက္ခံပါတယ္။ အျခားတခ်က္ကေတာ့ က်မတုိ႔ ဗမာမြတ္စလင္မ္ ေတြဟာ ဗမာပါလုိ႔ေၾကျငာၿပီး ဗမာတုိင္းရင္းသားေတြနဲ႔ ရင္ေပါင္တန္းၿပီး ဗမာျပည္ႀကီးရဲ႕ လုံး၀ လြတ္လပ္ေရးရဖုိ႔ အသက္ကုိ ပဓါနမထားဘဲ ႀကိဳးစားေဆာင္႐ြက္ပါ့မယ္ဆုိတဲ့ကတိေပးပါတယ္။ (တုိင္းျပဳျပည္ျပုလႊတ္ေတာ္ ညီလာခံ မွတ္တမ္း အတြဲ(၁)၊ အစည္းအေ၀းအမွတ္(၄)မွ ေကာက္ႏႈတ္ခ်က္)

၆၆။     ဤကား အမ်ဳိးသားေအာင္ပြဲေန႔၏ ၉-ႀကိမ္ေျမာက္ ႏွစ္ပတ္လည္အခမ္းအနားတြင္ ကၽြန္ေတာ္မွတ္မိသမွ် တင္ျပျခင္းျဖစ္၏ အျဖစ္အပ်က္အားလုံးကုိကား ေသခ်ာက်န မမွတ္မိေတာ့ေပ။ အမွန္ဆုိေသာ္ သပိတ္ေမွာက္ ခဲ့ေသာ ေန႔မ်ားကုိ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔သည္ အစဥ္သတိရေနလ်က္ ေအာင္ျမင္မႈမ်ားအတြက္ ဂုဏ္ယူ၀င့္ၾကြားေနရဦး မည္ျဖစ္၏။ ဤ ၉-ႀကိမ္ေျမာက္ အမ်ဳိးသားေအာင္ပြဲေန႔တြင္ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ သပိတ္ေမွာက္ရဲေဘာ္ ေက်ာင္းသားမ်ား အားလုံး ႐ႊင္ၿပံဳးခ်မ္းသာရွိၾကေစရန္ ဆုေတာင္းေမတၱာပုိ႔သလိုက္ပါသည္။ အမ်ဳိးသားအထက္တန္းေက်ာင္း၏ ေက်ာင္းအုပ္ဆရာႀကီးတစ္ဦးအေနျဖင့္ ကၽြန္ေတာ့္ေက်ာင္းမွ ေက်ာင္းသားေက်ာင္းသူမ်ားသည္ အမိႏိုင္ငံႏွင့္ အမ်ဳိးသားတုိ႔၏ တုိးတက္ျမင့္မားေရးတာ၀န္မ်ားကုိ ထမ္းေဆာင္လုိေသာစိတ္ဓါတ္ျမင့္မားလာေစရန္ အတတ္ႏိုင္ ဆုံး ႀကိဳးပမ္းတာ၀န္ယူ ေဆာင္႐ြက္မည္ျဖစ္ပါသည္။ (“ဗမာဆုိတာ ဘယ္မွာစည္းကမ္းမဲ့လုိ႔လဲ” ေရးသူ ဦးရာဇတ္၊ အုိးေ၀၏ ေ႐ႊရတုသဘင္ လက္ေ႐ြးစင္ေဆာင္းပါးမ်ား၊ စာ-၂၄)

၆၇။ ေက်ာင္းသားရဲေဘာ္အေပါင္းတုိ႔ ကၽြန္ေတာ္ဒီေနရာကေနၿပီး စကားအနည္းငယ္ေျပာပါရေစ။ ဒီမွာေရာက္ေန ၾကတဲ့ ကၽြန္ေတာ္တု႔ိတစ္ေတြဟာ ျမန္မာတုိင္းရင္းသားေတြျဖစ္ၾကပါတယ္။ အဂၤလိပ္ကလာၿပီး စာသင္ေနၾကတဲ့ အဂၤလိပ္မ်က္ႏွာျဖဴလူမ်ဳိး ေက်ာင္းသားရယ္လုိ႔ တစ္ဦးတစ္ေယာက္မွ် မ႐ွိပါဘူး။ ယခု ျမန္မာတုိင္းရင္းသား ေက်ာင္းသားေတြရဲ႕ အစည္းအေ၀းမဖြင့္ခင္ ခင္ဗ်ားတုိ႔သီဆုိခဲ့ၾကတဲ့ အမ်ဳိးသားသီခ်င္းဆုိတာက (ဘုရားသခင္ သည္ ကၽြႏ္ုပ္တုိ႔၏ ဘုရင္ျမင္းျမတ္ကုိ ကယ္တင္ႏိုင္ပါေစသတည္း)တဲ့။ ေသခ်ာစဥ္းစားၾကည့္စမ္းပါ။ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ ဆုိတဲ့ စကားတစ္လုံးဟာ အင္မတန္မွ အေရးႀကီးပါတယ္။ အဂၤလန္မွာ႐ွိေနတဲ့ အဂၤလိပ္ဘုရင္ဟာ မ်က္ႏွာျဖဴ လူမ်ဳိးေတြရဲ႕ ဘုရင္ျဖစ္တယ္။ ဗမာတုိင္းရင္းသားေတြရဲ႕ ဘုရင္မဟုတ္ပါဘူး ဆုိတာစဥ္းစားၿပီး အမွန္တရားကုိ ျမင္တဲ့အတုိင္း အလြယ္တကူႏွင့္ပင္ သိႏိုင္ပါလိမ့္မယ္။ ကၽြန္ေတာ္တုိ႔ ဗမာတုိင္းျပည္ႀကီးကုိ အႏိုင္က်င့္ၿပီး သိမ္းပိုက္ထားတဲ့ နယ္ခ်ဲ႕ေတြရဲ႕ ဘုရင္မင္းျမတ္ကုိကယ္တင္ပါေစလုိ႔ ဆုေတာင္းေနၾကတာဟာ အလြန္တရာမွ ႐ွက္စရာေကာင္းလွပါတယ္ဆုိတာ ကၽြန္ေတာ္ရဲေဘာ္တုိ႔အားလုံးကုိ ေျပာျပခ်င္ပါတယ္။

          သည္အေၾကာင္းႏွင့္ပတ္သက္ၿပီး ယခုေရာက္႐ွိလာၾကတဲ့ ရဲေဘာ္ေက်ာင္းသားအားလုံး ဤေန႔ဤရက္ ဤအခ်ိန္မွစၿပီး ေက်ာင္းသားသမဂၢအေဆာက္အဦး အစည္းအေ၀းပြဲမွာျဖစ္ေစ၊ အျခားေသာ ေက်ာင္းသား ပြဲလမ္း သဘင္မွာျဖစ္ေစ ဒီသီခ်င္းကုိ လုံး၀မဆုိဘဲေနၾကရန္ အဆုိတင္သြင္းပါတယ္။ (ရန္ကုန္တကၠသုိလ္သမဂၢ၏ ပထမဆုံး ဥကၠဌ ကုိထြန္းစိန္၏ ေျပာၾကားခ်က္၊ အုိးေ၀၏ ေ႐ႊရတုသဘင္ လက္ေ႐ြစင္ေဆာင္းပါးမ်ား၊ စာ ၆၄-၆၅)

၆၈။     “အေၾကာင္း(၄)က အဲဒီလုိ ဦးႏုေရာ၊ ကုိေအာင္ဆန္းေရာ ေက်ာင္းထုတ္ၿပီးခ်ိန္မွာ တစ္ဗုိလ္က် တစ္ဗုိလ္တက္ဆုိသလုိ သမဂၢ ဒု-ဥကၠ႒ျဖစ္သူ ဦးရာ႐ွစ္က ေခါင္းေဆာင္တာ၀န္မ်ားကုိ ခံယူတယ္။ ေက်ာင္းသားထု စည္းေ၀းပြဲႀကီးက်င္းပတယ္။ သပိတ္ေမွာက္ဖုိ႔ လႈံ႔ေဆာ္တယ္။ သပိတ္ေမွာက္ေတာ့လည္း ရြပ္ရြပ္ခၽြံခၽြံ ေခါင္းေဆာင္မႈ ေပးခဲ့တယ္။ အဲဒီ အဓိကသပိတ္တရားခံ (၄)ဦးဟာ ၁၉၃၆-ခု တကၠသုိလ္သပိတ္အေရးေတာ္ပုံရဲ႕ လွ်မ္းလွ်မ္းေတာက္ ဇာတ္လိုက္ႀကီးေတြလုိ႔ မဆုိလုိပါဘးခင္ဗ်ား။ ရင္ဘတ္စည္တီး ပါၾကြားျခင္းမဟုတ္ပါခင္ဗ်ားး၊ ျဖစ္ပုံျဖစ္ရပ္ကုိ အ႐ွင္းဆုံးနားလည္ေအာင္သာတင္ျပျခင္းပါ။ အမွန္မွာ တရားခံ(၄)ဦးဟာ စစ္ဦးဘီလူးဆုိသလုိ ပြဲဦးထြက္ ဇတ္ေကာင္မ်ားသာျဖစ္ပါတယ္။”  (‘ကၽြန္ေတာ္ ငရဲေခြးေဆာင္းပါးေရးစဥ္က’ ေရးသူ ညိဳျမ၊ အုိးေ၀၏ ေ႐ႊရတုသဘင္ လက္ေ႐ြးစင္ေဆာင္းပါမ်ား၊ စာ-၇၆)

၆၉။     “သာသနာေရာင္၀ါထြန္းေစဖုိ႔”ကုိ ဒုတိယဗုိလ္မွဴးႀကီး၀င္းေမာင္၊ ဦးစီးအရာ႐ွိ (ပထမတန္း) ျပန္လည္ေနရာ ခ်ထားေရး၊ ညႊန္ၾကားေရးမွဴး႐ုံး၊ ကာကြယ္ေရး၀န္ႀကီး႒ာနက ၁၉၉၇-ခုႏွစ္ မတ္လတြင္ ထုတ္ေ၀ခဲ့ရာ ‘အစၥလာမ္ ဘာသာႏွင့္ ျမန္မာႏိုင္ငံ’အေၾကာင္း ေနာက္ဆက္တြဲ(က)အျဖစ္ ပူးတြဲတင္ျပအပ္ပါသည္။

ေနာက္ဆက္တြဲ(က)

အစၥလာမ္ဘာသာႏွင့္ ျမန္မာႏိုင္ငံ

အစၥလာမ္ဘာသာစတင္၀င္ေရာက္ပုံ

          အစၥလာမ္ဘာသာသည္ ျမန္မာႏိုင္ငံသုိ႔ လြန္ခဲ့ေသာ ႏွစ္ေပါင္း(၁၀၀၀)ေက်ာ္ (၁၂၀၀)ခန္႔ကစ၍ အုပ္စုလိုက္လည္းေကာင္း၊ တစ္ဦးခ်င္း ႏွစ္ဦးခ်င္းအားျဖင့္လည္းေကာင္း ပ်ံ႕ႏံွ႔၀င္ေရာက္ခဲ့ပါသည္။ သမုိင္း အေထာက္အထားမ်ားအရ အစၥလာမ္ဘာသာ ျမန္မာႏိုင္ငံသုိ႔ စတင္ေရာက္႐ွိလာခဲ့ပုံမွာ ျပည္ပ အစၥလာမ္ သာသနာျပဳမ်ားက ျမန္မာႏိုင္ငံသုိ႔ လာေရာက္သာသနာျပဳသျဖင့္ ေရာက္႐ွိလာခဲ့ျခင္းမ်ဳိးမဟုတ္ပါ။
ျမန္မာႏိုင္ငံသုိ႔ အစၥလာမ္ဘာသာေရာက္႐ွိလာပုံႏွင့္ပတ္သက္၍ ေအာက္ပါ သမုိင္းမွတ္တမ္း အေထာက္အထား မ်ားအရ ေလ့လာသိ႐ွိပါသည္။ ေအဒီ ၁၄-ရာစုႏွစ္မ်ားအတြင္း စုမားၾတား၊ ဂ်ာဗား၊ မာလာယု ကၽြန္းဆြယ္မ်ား မွတစ္ဆင့္ အာရဗ္ကုန္သည္မ်ားသည္ ၿမိတ္ၿမိဳ႕သုိ႔ ေရာက္႐ွိေနၾကၿပီးျဖစ္သည္။ (ဦးခင္ေမာင္ႀကီး ျမန္မာျပန္၊ ေမာရစ္ေကာလစ္ေရး Into Hidden Burma စာ-၂၁၁) ေအဒီ ၇၀၀ ႏွင့္ ၁၅၀၀ အၾကားတြင္ အေနာက္တိုင္းမွ အာရဗ္ကုန္သည္၊ ပါ႐ွင္းကုန္သည္ႏွင့္ ေရာမကုန္သည္ တုိ႔သည္ မိမိတုိ႔ ပင္ရင္းတုိင္းျပည္မ်ားမွ ႐ြက္သေဘၤာမ်ား ျဖင့္ ျမန္မာႏိုင္ငံ ပင္လယ္ကမ္း႐ိုးတန္းကုိလည္းေကာင္း၊ ယင္းကုိေက်ာ္လြန္ကာ အေ႔႐ွဘက္ တ႐ုတ္ျပည္ ကမ္းေျခသုိ႔လည္းေကာင္း ကူးသန္းေရာင္း၀ယ္ေရးအတြက္ ေရာက္႐ွိခဲ့ၾကသည္။ ရမ္းၿဗဲကၽြန္းအနီး ပ်က္စီးေသာ အာရဗ္သေဘၤာ႐ွိ မြတ္စလင္မ္တုိ႔သည္ ထုိအခါကပင္ ရမ္းၿဗဲကၽြန္းတြင္ အေျခခ်ေနထိုင္ခဲ့ေၾကာင္း ေတြ႕ရေပသည္။

ရခိုင္ဘုရင္ မဟာတုိင္စႏၵလက္ထက္ ေအဒီ ၇၈၈-၈၁၀ တြင္ ရမ္းၿဗဲကၽြန္းအနီး သေဘၤာမ်ားစြာ ပ်က္စီးခဲ့ေၾကာင္း အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္ သေဘၤာသားမ်ားအား ရခိုင္ျပည္မသုိ႔ပုိ႔ကာ ေက်းရြာမ်ားတြင္ အတည္တက် ေနရာခ်ထားေပးခဲ့ေၾကာင္း ေတြ႕ရ၏။ ျမန္မာႏိုင္ငံ ပင္လယ္ဆိပ္ကမ္းၿမိဳ႕မ်ားျဖစ္ေသာ ေက်ာက္ျဖဴ၊ ပုသိမ္၊ သန္လ်င္၊ မုတၱမ၊ ၿမိတ္ စသည္တုိ႔တြင္ အလားတူ သေဘၤာမ်ားပ်က္ျပားျခင္းဆုိင္ရာ အေၾကာင္းအရာမ်ားမွာ အခ်ိန္ကာလေစာစြာကပင္ ရွိခဲ့သည္။ မြန္ႏွင့္ျမန္မာ ရာဇ၀င္မ်ားႏွင့္ အခ်ဳိ႕ေသာဘုရားသမုိင္းမ်ားတြင္ သေဘၤာပ်က္ စစ္သားမ်ား၊ ကုန္သည္မ်ား၊ သေဘၤာသားမ်ားအေၾကာင္း ေရးသားထားသည္ကုိ ေတြ႕႐ွိရပါသည္။
ထုိ႔ေၾကာင့္ ျမန္မာႏိုင္ငံ ပင္လယ္ကမ္း႐ိုးတန္းတစ္ေလွ်ာက္ အစၥလာမ္ဘာသာ ဒါရ္ဂါမ်ားေခၚ သူေတာ္စင္မ်ား၏ ဂူဗိမာန္မ်ားက သက္ေသခံေနသည္။ (၁၈၇၉-ခုႏွစ္ ၿဗိတိသွ်ဘားမား ေဂဇက္ကုိ ကုိးကား၍ ဆရာခ်ယ္ေရး ဗမာမြတ္စလင္မ္ ေ႐ွးေဟာင္း အတၳဳပၸတၱိ စာ-၁၆) သကၠရာဇ္ ၈-ရာစုအတြင္းက ပုဂံဘုရင္ပိတ္သုံမင္းလက္ထက္ သထုံ၊ မုတၱမေဒသမ်ားသုိ႔ အာရဗ္ကုန္သည္မ်ား ေရာက္႐ွိ၀င္ထြက္ သြားလာေလ့႐ွိေၾကာင္း အာရဗ္သေဘၤာမ်ား သည္ အေနာက္ဘက္ ဒမတ္စတကတ္ကၽြန္းမွ အေ႔႐ွအိႏၵိယကၽြန္းစုမ်ားႏွင့္ တ႐ုတ္ျပည္မအထိ အာရဗ္မ်ား ခရီးေပါက္ေရာက္ၿပီးျဖစ္ေၾကာင္း ေဖာ္ျပထားသည္။ (ဦးၾကည္၊ ဘီေအ၊ ရာဇ၀င္ဂုဏ္ထူးေရး၊ ျမန္မာရာဇ၀င္မွ သိေကာင္းစရာမ်ား၊ စာ ၁၅၆-၁၅၇) တပင္ေ႐ႊထီးလက္ထက္ သကၠရာဇ္ ၈၉၇ က ဟံသာ၀တီသုိ႔ စစ္ခ်ီရာ ပသီကုလားပန္းေသးတုိ႔ တစ္ဖက္မွ တိုက္ခိုက္ခုခံျခင္း (မွန္နန္းရာဇ၀င္(ဒုတိယတြဲ) စာ ၁၈၆) အရလည္းေကာင္း သမုိင္းသုေတသီ ပညာ႐ွင္မ်ား၏ ေရးသားျပဳစုထားေသာ မွတ္တမ္းမ်ားအရ အစၥလာမ္ဘာသာသည္ ျမန္မာႏိုင္ငံသုိ႔ လြန္ခဲ့ေသာ ႏွစ္ေပါင္း ၁၀၀၀ ေက်ာ္ ၁၂၀၀ ခန္႔မွစ၍ ေရာက္႐ွိ အေျခခ် ေနထိုင္ခဲ့ၾကေၾကာင္း သိ႐ွိရပါသည္။

ျပန္႔ႏွံ႔ပုံ

ျမန္မာႏိုင္ငံအတြင္း အစၥလာမ္ဘာသာ ျပန္႔ႏွံ႔ပုံကုိ ေလ့လာခဲ့ရာ ေအဒီ ၈-ရာစုႏွင့္ ၁၆-ရာစုအတြင္း ပါ႐ွန္းႏွင့္ အာရဗ္သေဘၤာမ်ား ေရေၾကာင္းသြားလာျခင္းသည္ အေ႔႐ွဖ်ားပင္လယ္မ်ားတြင္ လႊမ္းမုိးခဲ့သည္။ ၎ျပင္ ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ ေရာင္း၀ယ္ေရးစခန္းမ်ားသုိ႔လည္း ပါ႐ွန္ႏွင့္ အာရဗ္ကုန္သည္တုိ႔ အေျခခ်ေနထိုင္ခဲ့သည္။ ေအဒီ ၁၆၆၀ တြင္ အိႏၵိယျပည္၌ ႐ွာဂ်ဟန္ဘုရင္ ကြယ္လြန္ခဲ့ရာ သားေတာ္ ႐ွာ႐ႈဂ်ာသည္ ေနာင္ေထာင္ ၾကရန္အဇစ္ႏွင့္ နန္းလုခဲ့ရာ အေရးနိမ့္သျဖင့္ ရခိုင္ဘုရင္ စႏၵသုဓမၼမင္း (၁၆၅၂-၁၆၈၄)ထံ အကူအညီေတာင္း ခုိ၀င္လာခဲ့သည္။ စႏၵသုဓမၼမင္းအား ကတိမတည္ဟုဆုိရာ ႐ွာ႐ႈဂ်ာက ပုန္ကန္ခဲ့ရာ ႐ွာ႐ႈရ်ာက်ဆုံးခဲ့ၿပီး သူ၏ အေျခြအရံမ်ား ကမန္(ေလးသည္ေတာ္)တုိ႔အား ရခိုင္ဘုရင္၏ ကုိယ္ရံေတာ္တပ္ဖြဲ႕ ခန္႔ထားခဲ့သည္။ စႏၵ၀ိဇယ (၁၇၁၀-၁၇၃၁)လက္ထက္က်မွ ထုိကမန္တုိ႔အား ႏွိပ္ကြပ္ခဲ့သည္။ မ်ားစြာေသာ ကမန္တုိ႔အား ရမ္းၿဗဲကၽြန္း၊ စစ္ေတြအနီး သင္းဂနက္၊ သာယာကုန္းေက်း႐ြာမ်ားသုိ႔ ပုိ႔ထားခဲ့သည္။ ရခိုင္ ျပည္နယ္ ကမန္ မြတ္စလင္မ္တုိ႔အျပင္ စစ္ေတြၿမိဳ႕ အေ႔႐ွပိုင္းေဒသမ်ား၊ ရမ္းၿဗဲကၽြန္းႏွင့္ သံတြဲ တစ္၀ိုက္တြင္ တုိင္းရင္းသား ျဖစ္ၾကေသာ အစၥလာမ္ဘာသာ ကုိးကြယ္သည့္ ရခိုင္မ်ား အႏွံ႔အျပား႐ွိေနသည္။ ၁၅၃၉ ေအဒီတြင္ တပင္ေ႐ႊထီး ပဲခူးကုိ တိုက္ခိုက္ခဲ့စဥ္ ၁၅၉၉ ေအဒီတြင္ ေတာင္ငူဘုရင္ ပဲခူးကုိ တိုက္ခိုက္ခဲ့စဥ္တြင္ ဖမ္းဆီးရမိေသာ မြတ္စလင္မ္မ်ား ၁၅၄၇ ေအဒီတြင္ တပင္ေရႊထီး ၿမိဳ႕ေဟာင္းၿမိဳ႕ကုိ ၀င္တိုက္ခဲ့စဥ္ႏွင့္ ၁၇၀၇ ေအဒီတြင္ စေနမင္း၏ အရာ႐ွိမ်ား သံတြဲကုိ တုိက္ခိုက္ခဲ့စဥ္ ဖမ္းဆီးရမိခဲ့ေသာ မြတ္စလင္မ္မ်ား၊ ၁၆၁၃ ေအဒီတြင္ အေနာက္ဘက္ လြန္မင္း သန္လ်င္ကုိ တိုက္ခိုက္ခဲ့စဥ္ သန္လ်င္ၿမိဳ႕ က်ၿပီးစအခါ ဒီဗရစ္တုိ၏ ေနာက္လိုက္ မြတ္စလင္မ်ား (သုိ႔မဟုတ္) စစ္ပြဲၿပီးစ အခ်ိန္ေနွာင္းမွ ေရာက္႐ွိလာေသာ သေဘၤာမ်ားမွ မြတ္စလင္မ်ားအား ေ႐ႊဘုိခ႐ိုင္၊ ေျမဒူး၊ စစ္ကိုင္းခ႐ိုင္၊ ပင္းယႏွင့္ ခံလူး၌လည္းေကာင္း၊ ေက်ာက္ဆည္ခ႐ိုင္ လက္ပံ၌လည္းေကာင္း၊ ရမည္းသင္းခ႐ိုင္ ယင္းေတာ္တုိ႔၌လည္းေကာင္း ေနရာခ်ထားခဲ့ေၾကာင္း ေတြ႕ရသည္။ ဘုိးေတာ္ဘုရား လက္ထက္ ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၁၆၃-ခုႏွစ္ (၁၈၀၁ ေအဒီ) နယုန္လျပည့္ေက်ာ္ ၂-ရက္တြင္ ေ႐ႊတိုက္ပုရပိုက္မွ ေက်ာက္တစ္လုံးကုိ ဗုိလ္မင္းရဲလွေက်ာ္ထင္ ေရးကူးေသာ စစ္တမ္းတြင္ ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၀၆၀ မွ ၁၀၇၆ အထိ နန္းစံေသာ အင္း၀ စေနမင္း လက္ထက္တြင္ ရခိုင္ဘက္မွ ၀င္ေရာက္လာေသာ မြတ္စလင္ ၃၀၀၀ ေက်ာ္အား ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၀၇၀ (၁၇၀၉ ေအဒီ)တြင္ ေအာက္ေဖာ္ျပပါ ၁၂-ေနရာ၌ ေနရာခ်ထားခဲ့ေၾကာင္းေတြ႕ရသည္။ (၁) ေတာင္ငူ (၂) ရမည္းသင္း (၃) ေညာင္ရမ္း (၄) ယင္းေတာ္ (၅) မိတၳီလာ (၆) ပင္းတလဲ (၇) တဘက္ဆြဲ (၈) ေဘာဓိ (၉) သာစည္ (၁၀) စည္ပုတၱရာ (၁၁) ေျမဒူး (၁၂) ဒီပဲယင္း စသည္တုိ႔တြင္ ျဖစ္သည္။ အထက္ေဖာ္ျပပါအတုိင္း အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္တုိ႔သည္ အာရဗ္သေဘၤာမ်ား ပ်က္၍ ၀င္ေရာက္ ေနထိုင္ခဲ့ျခင္းျဖင့္လည္းေကာင္း၊ အာရဗ္ပါ႐ွန္ ကုန္သည္မ်ား ကူးသန္းေရာင္း၀ယ္ေရးစခန္းမ်ား ဖြင့္လွစ္ခဲ့ျခင္းျဖင့္လည္းေကာင္း၊ ေရၾကည္ရာ ျမက္ႏုရာသုိ႔ ေ႔႐ႊေျပာင္းေနထိုင္ခဲ့ျခင္းျဖင့္လည္းေကာင္း ပ်ံ႕ႏွံ႔လာခဲ့ ေၾကာင္း သိ႐ွိရသည္။ ၁၉၉၃-ခုႏွစ္ ေကာက္ယူရ႐ွိသည့္ သန္းေခါင္းစာရင္းအရ အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္မ်ားမွာ ျမန္မာႏိုင္ငံ ျပည္နယ္ တုိင္းမ်ားတြင္ လူဦးေရ ၁၆,၂၀,၂၃၃ ဦး ႐ွိသျဖင့္ ျမန္မာႏိုင္ငံ လူဦးေရ၏ ၃ ဒႆမ ၇၉ % မွ်႐ွိေလသည္။ အစၥလာမ္ဘာသာ၀င္မ်ား တစ္ေန႔ ငါးႀကိမ္ ၀တ္ျပဳႏိုင္ရန္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕တြင္ ဗလီေက်ာင္း ၁၇၁-ေက်ာင္းႏွင့္ တစ္ႏိုင္ငံလုံးတြင္ ဗလီ၀တ္ေက်ာင္းေပါင္း ၂,၂၆၆ ခန္႔႐ွိပါသည္။

(သာသနာေရာင္၀ါထြန္းေစဖုိ႔စာအုပ္၊ စာမ်က္ႏွာ ၆၅-၆၈)မွ

႐ုိေသေလးစားစြာျဖင့္

ခင္ေမာင္ခ်ဳိ

၁၂/ဥကတ(ႏိုင္)၀၀၇၃၇၈

တရားလႊတ္ေတာ္ေ႔႐ွေန

အမွတ္(၆)၊ ၈-လႊာ(၀ဲ)၊ ၁၀၁-လမ္း

မဂၤလာေတာင္ညြန္႔ၿမိဳ႕နယ္၊ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕။

(မွတ္စုမ်ားကုိ Reporter မွ ထပ္မံေဖာ္ျပပါမည္ခင္ဗ်ာ။)

ဘေလာ့ရွင္မွ ထံမွ ျဖည့္စြက္ခ်က္-
ျမန္မာႏိုင္ငံႏွင့္ အစၥလာမ္သာသနာ (အေသးစိတ္ စာမ်က္ႏွာ ၄၀၀ ပါ) ျပဳစုသူ- ပသီဦးကိုကိုေလး (ကလစ္ႏွိပ္ကာ ေဒါင္းဖတ္ပါ)